'De vallende wethouder' (2011,pdf) - Harrie Aardema

In dit hoofdstuk komt het mesoniveau aan de orde: de aard van het
politiek conflict (3.1) en de verschillende ‘spelers’ met wie de wethouders
in onze cases te maken hadden: het college van burgemeester en wethouders
(3.2), de gemeenteraad (3.3), de ambtelijke organisatie (3.4) en
lokale netwerken (3.5).
3.1 Aard politiek conflict
Veel ‘afrekenen’
De essentie van het ontstaan van en de continuïteit in het dagelijks bestuur
van een gemeente is dat het gebaseerd is op het vertrouwen van een
meerderheid van het algemeen bestuur in de coalitie en de representanten
van het bestuur. Bij het aantreden van een coalitie en met name bij de
keuze van wethouders moeten wethouders kunnen rekenen op voldoende
steun als gevolg van een stemming in de gemeenteraad. Zonder
vertrouwen geen wethouderschap. In dat geval is er sprake van een politiek
conflict dat tot een bestuurscrisis kan leiden: een wethouder of meerdere
wethouders die zich gedwongen zien om af te treden.
De oorzaak van de val zoals die in de media naar voren komt, is zelden de
echte oorzaak, zo wijzen onze interviews uit. Bijna steeds bleek de
ogenschijnlijke aanleiding slechts een ‘stok om mee te slaan’. Soms vond
de gevallene dit zelfs helemaal geen reden voor aftreden. Daar ging het dus
ook niet echt om volgens diverse respondenten. Er wordt vaak gewezen op
een onderliggende problematiek, die in de persoonlijke sfeer ligt: men
heeft geen vertrouwen meer in de wethouder, ‘ziet het niet meer met hem
of haar zitten’. Veelal zijn het ambities of emoties van personen die aan de
verslechterende verhoudingen ten grondslag lagen. Iemand had te veel
macht gekregen die hem of haar niet werd gegund. Iemand wist het altijd
beter - dan gaat er in de loop van de tijd iets knagen bij degene die steeds
maar het onderspit delft. Of er is een ander ‘oud zeer’. Bijvoorbeeld slechte
verhoudingen tussen de (voorzitters van de) coalitiefracties of frustratie
omdat een fractie bij de coalitie-besprekingen buiten de boot is gehouden.
Die fractie voert dan oppositie op scherp en/of op de persoon. Wanneer er
goede persoonlijke verhoudingen bestaan tussen de fractievoorzitters van
een twijfelende coalitiepartij en een gefrustreerde oppositiefractie,
ontstaat risico voor de politieke grondslag van de coalitie. De twijfelende
coalitiefractie kan dan uit het bevriende kamp worden getrokken en een
motie tegen de eigen wethouder steunen of zelfs initiëren. Frustratie kan
er ook zijn omdat een lid of voorzitter van een coalitiefractie geen
wethouder mocht worden; die reageert frustratie dan bijvoorbeeld af door
aan te sluiten bij de oppositie voor zover daar ruimte voor is.
71