devlette etikten 1 - Etik Türkiye.com

sistemine sokmak demektir. Bilindi¤i gibi, ayd›nlanma felsefesinin bafllang›c› say›labilecek do¤al
toplum ve do¤al hukuk kavramlar›, bir tür laiklefltirilmifl mutlak gerçek düflüncesinin yans›mas›
olarak kabul edilmektedir.
1.2.8. Kural Faydac›l›¤› ve Adalet Teorisi
Harvardl› ünlü filozof John Rawls’un kural faydac›l›¤›n› kavramlaflt›rmas› ve bununla birlikte adaletle
ilgili teorisi ünlüdür. Rawls, 1950’lerde kural faydac›l›¤›n›n tan›mlanmas›na yard›mc› olmufltur. Faydac›l›¤›n
bu türüne göre, toplum ç›karlar› baz› kurallara istisnalar getirilerek maksimize edilemez. Bu
istisnalar, k›sa dönemli menfaati sa¤lasalar bile kurallara istisna tan›nmas› toplum zarar›nad›r. Kural faydac›lar›na
göre, baz› durumlarda hukuk sistemini tan›mayarak en büyük ço¤unluk için en büyük menfaat
baflar›lamaz. Faydac›l›¤a getirilen bu de¤ifliklik klasik faydac›l›¤›n birçok adil olmayan sonuca neden
olmas›ndan flikayetçi olan elefltirmenleri de tatmin etmifltir. Rawls’un etik alan›na ikinci büyük katk›s›
da 1971 y›l›nda yay›nlanan “Adalet Teorisi” (Theory of Justice) kitab›yla olmufltur. 31
Rawls’a göre,
toplumlar›n bar›fl içerisinde varl›klar›n› sürdürebilmesi için yasal düzenlemelere, bir toplumun temel
menfaatlerinin nas›l sa¤lanaca¤›na karar verebilmek için de kurallara ve ilkelere ihtiyaç vard›r. Toplumdaki
servetin, gelirlerin, f›rsatlar›n, özgürlü¤ün da¤›t›lmas› kurallara ve ilkelere dayal› olarak yap›lmal›-
d›r. Toplumsal ilkelerin sa¤lanmas› için en iyi yol, özgür ve eflit insanlar›n hangi ilkeleri seçeceklerine
karar vermektir. Rawls, bazen eflitli¤in herkesin ç›kar›na hizmet etmeyece¤i gerçe¤ini tan›maktad›r.
Böyle durumlarda adalet ilkelerine karar veren kiflilerin, eflitsizli¤in avantajl› durumda olmayan insanlara
yard›m edebilecek tek çözüm oldu¤u durumlarda eflitsizli¤e izin vermeleri gerekmektedir; “e¤itimde
ve istihdamda eflit f›rsatlar sa¤lama gayreti” (pozitif ayr›mc›l›k - affirmative action) örne¤inde oldu-
¤u gibi. Ancak, Rawls özgürlü¤ün ve f›rsat›n eflit olmas› gerekti¤i konusunda ›srar etmifltir. 32 Toplumdaki
adaletsizli¤in meflrulu¤u ancak alttakilerin yarar›na olmas›yla sa¤lan›r. Yani, insanlar› kendi yeteneklerinden
ve bilgilerinden haberdar olmad›klar› bir duruma indirgersek, bu durumda eflitlikçi bir toplumda
yaflamay› eflitlikçi olmayan bir toplumda yaflamaya ye¤ tutacaklard›r. Toplumda fakir kalma korkusu,
zengin olma arzular›n› geçecektir. Bu da onlar› daha eflitlikçi olmaya zorlayacakt›r (veil of ignorance
teorisi). Rawls, insanl›¤›n sahip olmas› gereken temel haklar konusunda “original position” ad›-
n› verdi¤i bir fikir gelifltirmifltir. Rawls’a göre, insan dünyaya geldi¤i zaman ne olaca¤›n› bilmedi¤i bir
dönemde kendisine uygun haklar› seçmesi istenirse, yap›lan seçimler herkes için ayn› olur. Bu da en
adil ve objektif seçim yöntemi oldu¤undan temel hak ve hürriyetler bunlardan oluflmal›d›r. 33 Rawls, ortak
yurttafll›k, “makul olma, hakkaniyet, uzlaflma iste¤i ve ötekine yard›m elini uzatma” gibi siyasi erdemleri
de ilerletir. Bu da bizi, küresel eti¤in (dolay›s›yla küresel yönetiflimin) kozmopolit demokrasi
anlay›fl›na bir baflka kap›dan ulaflt›rmaktad›r.
31
32
33
Bkz. JOHN RAWLS, A THEORY OF JUSTICE, (1971).
Bkz. ENCYCLOPEDIA OF ETHICS, TERKEL, DUVAL, (1999).
Bkz. JOHN RAWLS, COLLECTED PAPERS, (1999); ETHICS: SELECTIONS FROM CLASSICAL & CONTEMPORARY WRITERS,
OLIVER A. JOHNSON, ANDREWS REATH, THOMSON & WADSWORTH, (2004).
57