devlette etikten 1 - Etik Türkiye.com

1.6.1. Yolsuzluk Türleri
Yolsuzluklar›n bir k›sm› ceza yasalar›nda veya ceza hükmü içeren özel yasalarda yapt›r›ma
ba¤lanan eylemler olarak say›l›rken, bir k›sm› da herhangi bir suç tan›m› içinde yer almamaktad›r.
Türkiye’de do¤rudan ceza yapt›r›m›na tabi olan yolsuzluk türlerini, rüflvet, irtikap, zimmet, ihaleye
fesat kar›flt›rma, emniyeti suistimal, doland›r›c›l›k, karaparan›n aklanmas› fleklinde sayabiliriz.
Dolayl› olarak ceza yapt›r›m›na ba¤lanan yolsuzluk türleri ise, ceza kanununda veya ceza hükmü
içeren di¤er kanunlarda suç olarak tan›mlanmayan, ancak unsurlar›n›n mevcudiyeti halinde görevi
ihmal ya da görevi suistimal suçlar›n›n kapsam›nda düflünülebilecek yolsuzluk eylemleri olarak
aç›klanmaktad›r. Bu yolsuzluk türlerini açmakta fayda vard›r;
• Rant Kollama: Rant kollama, “ç›kar ve bask› gruplar›n›n, devlet taraf›ndan suni olarak yarat›lm›fl
bir ekonomik transferi elde etmek için girifltikleri faaliyetler”dir. Suni rant, baz› ekonomik
faaliyetlerin devlet taraf›ndan düzenlenmesi veya ekonomik faaliyetler üzerine s›n›rlar konulmas›
suretiyle ortaya ç›kmaktad›r. Rant kollama kavram› da, suni rant›n bask› ve ç›kar gruplar› taraf›ndan
elde edilmeye çal›fl›lmas›n› ifade etmektedir. 83
• Lobicilik: Lobicilik, ç›kar ve bask› gruplar›n›n siyasal karar alma sürecinde, iktidar partilerini,
muhalefet partilerini, bürokratlar› etkileyerek, kendi menfaatleri do¤rultusunda yönlendirmeleridir.
Bu tür faaliyetlerle, kamu sektöründe en uygun karar›n al›nmas› engellenmektedir. Lobicilik
faaliyetleri, seçimler aflamas›nda bir siyasal partiye maddi ya da di¤er flekillerde yard›mda bulunma,
seçimlerden sonra milletvekillerini çeflitli flekillerde etkileyerek, parlamentoda kendi ç›karlar›
do¤rultusunda hareket etmelerini sa¤lama biçimlerinde ortaya ç›kabilmektedir.
• Oy ticareti: Oy ticareti, yasama faaliyetlerinin yürütüldü¤ü aflamada ortaya ç›kan siyasal bir
yozlaflma türüdür. Yasama faaliyetlerini yürüten parlamentoda, siyasal kararlar›n al›nmas›nda, siyasi
partilerin menfaatleri do¤rultusunda parlamentoya sunduklar› kanun tasar› ve tekliflerini karfl›l›kl› olarak
desteklemelerine, “oy ticareti” denir. Bu durum, karfl›l›kl› oy al›fl verifli anlam›na gelmektedir. Oy
ticaretinin, baz› durumlarda parlamentonun karar alma sürecini h›zland›rd›¤› iddia edilmektedir. Ancak
83
Rant kollaman›n baz› çeflitleri flunlard›r: a) Monopol kollama: Devlet taraf›ndan imtiyaz hakk› verilen bir monopolün elde
edilmesi için bask› ve ç›kar gruplar›n›n giriflmifl olduklar› faaliyetlerdir. b) Tarife kollama: Ç›kar ve bask› gruplar›n›n yurt içi
piyasada kârlar›n› maksimum düzeye ç›karmak için mal ve hizmetlerin ithalinde yasaklamalar ya da ithalat vergisi konulmas›
için girifltikleri lobicilik faaliyetleridir. c) Lisans kollama: ‹thalatta tahsisli kotalardan lisans belgesi almak için yap›lan lobicilik
faaliyetleridir. d) Kota Kollama: ‹thalat›n kota veya kontenjan sistemine tabi olmas› durumunda baz› kifli ve kurumlar›n global
kota ve tahsisli kotalar›n art›r›lmas› giriflimleridir. e) Teflvik kollama: Ç›kar ve bask› gruplar›n›n, faizsiz veya düflük faizli krediler,
tar›msal ürünler için destekleme al›mlar›, vergi istisna ve muafiyetleri gibi devletten mali yard›m elde etmek için yapt›klar›
faaliyetlerdir. f) Sosyal yard›m kollama: Ekonomide kifli ve kurumlar›n lobicilik yaparak devletten sosyal amaçl› mali yard›m (ör.
iflsizlik yard›m›, fakirlik yard›m› vb.) elde etme faaliyetleridir. Bkz. Coflkun Can Aktan, Politik Yozlaflma ve Kleptokrasi, 1980-
1990 Türkiye Deneyimi, ‹stanbul: Afa Yay›nc›l›k A.fi., 1992.
76