Show publication content!

Obecnie wciąż nowe grupy budowli uważa się za zabytkowe
i godne ochrony. Dotyczy to także dzieł architektury modernizmu
tworzonych w 2 poł. XX wieku. Jednak warunkiem
przetrwania dzieł architektury najnowszej, które uznano za
wartościowe, jest ich skuteczna ochrona. 1 Może się ona dokonywać
zarówno przez ochronę prawną jak i przez poprawnie
przeprowadzaną konserwację zachowanych budynków, która
będzie prowadzona podług wypracowanych i upowszechnionych
norm postępowania konserwatorskiego.
Ochrona i konserwacja modernistycznej architektury
obecnie jest tematem coraz liczniejszych spotkań i seminariów.
Temat ten jest też chętnie podejmowany w Polsce przez różne
opracowania i publikacje. 2 Jednak mimo to, nadal nie powstały
skuteczne normy ochrony architektury z tego okresu, jak i
znacząco nie zwiększa się liczba poprawnie wyremontowanych
budowli modernistycznych, które po dokonanych przekształceniach
i adaptacjach zachowałyby wszystkie swoje wartości
architektoniczne, plastyczne i funkcjonalne.
Analizując działania podejmowane w ciągu ostatnich
kilku lat w dziedzinie ochrony architektury współczesnej, należy
pamiętać, że zakres ochrony zabytków i cezura czasowa
obiektów chronionych ulega rozszerzeniu od kilkudziesięciu
lat. Obecnie podstawą działań podejmowanych w kierunku
ochrony modernistycznej architektury są skuteczne normy
prawne, które określałby zakres i podstawy ochrony budowli
z okresu modernizmu. Dotychczas podstawowe znaczenie ma
1 Niniejszy tekst dotyczy głównie obiektów wpisanych do rejestru
zabytków lub też chronionych zapisami miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego.
2 Wybrane prace: por. przypisy 5, 6, 7, 8, 9, 11, 17 oraz przykładowo:
Krzysztof Pawłowski, Od ewidencji gminnej do listy dziedzictwa
światowego, „Wiadomości Konserwatorskie”, nr 19, 2006 s. 90-93;
Andrzej Kadłuczko, Ochrona najnowszej architektury historycznej,
„Wiadomości Konserwatorskie”, nr 19, 2006 s. 19-23; Architektura
Murator, nr 7 (178), lipiec 2009; Jakub Lewicki, Problematyka
adaptacji architektury modernistycznej do współczesnych
potrzeb użytkowych [w:] Adaptacja obiektów zabytkowych do
współczesnych funkcji użytkowych, red. Bogusław Szmygin, Warszawa
2009; Jakub Lewicki, Ochrona architektury modernistycznej.
Polska praktyka ostatnich lat, Prolegomena do ochrony obiektów
architektonicznych i zespołów urbanistycznych Poznania XX
wieku, wyd. 2, Poznań 2009; Jakub Lewicki, Konserwacja architektury
modernistycznej w Polsce. Polska praktyka ostatnich lat [w:]
II Międzynarodowa Konferencja Modernizm w Europie. Modernizm
w Gdyni, Gdynia 24-26 września 2009, Gdynia 2010.
OCHRONA ARCHITEKTURY
Z 2 POŁOWY XX WIEKU W POLSCE.
TEORIA I PRAKTYKA KONSERWATORSKA
Jakub Lewicki
ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami, 3 która stosuje tradycyjne formy ochrony modernistycznej
architektury, która jest albo wpisywana do rejestru zabytków
lub też chroni ją zapis w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego. Rzadziej modernistyczna budowla
znajduje się na terenie pomnika historii lub też parku kulturowego.
Obok uznania budowli za jedną z wymienionych form
ochrony, bardzo istotne jest zdefi niowanie jej wartości określonych
jako historyczne, artystyczne i naukowe. Mówią o tym
precyzyjne zapisy zawarte w wymienionej ustawie o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami. Zdefi niowanie tych wartości
jest podstawową czynnością związaną nie tylko z wpisem do
rejestru zabytków, ale z określeniem zakresu ochrony obiektów
objętych ochroną prawną.
Wielkim przełomem miały być zapisy zawarte w ustawie
z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym. 4 Wówczas po raz pierwszy wprowadziły
one pojęcia dobra kultury współczesnej. Obok tego
ustawa wymieniła określenie zabytki, które obok dóbr kultury
współczesnej należą do dziedzictwa dóbr kultury. Żadne
z tych pojęć nie zostało jednak precyzyjnie zdefi niowane.
W art. 2, punkt 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym dobra kultury współczesnej zdefi niowano, że
„należy przez to rozumieć nie będące zabytkami dobra kultury,
takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza i
detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe,
będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń,
jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna”.
Poza tym interesująco brzmiącym zapisem nie poszły żadne
konkrety. Żaden inny akt prawny nie zawiera zapisów dotyczących
metod wyboru i wartościowania obiektów uznanych
za dobra kultury współczesnej w swych przepisach, ani też
w aktach wykonawczych. Nie określono też zasad ochrony
dóbr kultury współczesnej. Dotyczy to szczególnie studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy jak i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
które są bardzo ważnymi instrumentami prawnymi
w planowaniu przestrzennym.
Podstawowym elementem ochrony dóbr kultury współczesnej
w świetle uchwalonej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym są zapisy w miejscowym planie
3 Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z 23 VII 2003 roku.
4 Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 80, poz. 717, z 2003 roku.