Show publication content!

wiedzy archeologicznej do braku wiedzy o sztuce nowoczesnej
i współczesnej jest jedynie pozorna. Niestety, mimo, że sztuka
współczesna powstaje na naszych oczach to, o ironio, pozostaje
nieznana nie z powodu niedostępności a raczej zniechęcenia
i obojętności.
Zmiany w opiece nad dziedzictwem kultury
Mecenat nie nadąża za istotą zmian kulturowych
mimo powszechnej świadomości, że cenne dzieła powstają
i mogą zginąć w powodzi miernoty tak niebezpiecznej w czasach
przełomów. Jak zatem zachować otwartą i jednocześnie
ewaluacyjną postawę? Polega ona na koegzystencji tradycji
i novum, jednoczesnym uszanowaniu wartości nie tylko przedmiotu
sztuki, dziedzictwa materialnego (tangible), ale i niematerialnego
(intangible), często na tolerancji wobec innowacji.
Rewolucja w sztuce obejmuje także nowoczesne muzea sztuki,
które mają stać się przyjazne widzom, pełnić jednocześnie role
instytucji kolekcjonujących, wystawiających i promujących
sztukę, a także badających ją. Ich rola dla społeczeństwa to
afi rmacja kultury i stworzenie warunków docenienia jej przez
widza. Tradycyjna ochrona gromadzonych dzieł sztuki, przerost
procedur muzealnych starego typu – jeszcze do niedawna
zbyt często prowadziły do ich wyalienowania z kontekstu kulturowego.
Niestety w praktyce liczne dzieła traktowane w sposób
konwencjonalny, na styku tradycyjnej opieki kuratorskiej,
dzielenia zbiorów według starego klucza tradycyjnych dyscyplin
oraz klasycznej metodologii w laboratorium konserwatorskim.
Większość nietypowych prac nowoczesnych i współczesnych
w rezultacie takiego traktowania przypominałyby
w miarę postępującego czasu jedynie zakonserwowane relikty,
szczątki zamierzeń ich autorów, gubiąc przesłanie i ideę dzieła,
a także ich integralność.
Filozofi a ochrony
Współczesne studia kulturowe łączą nauki humanistyczne
z przyrodniczymi dla dobra dziedzictwa. Interdyscyplinarność
jest stała cecha charakterystyczna dla ochrony dziedzictwa
kultury, jeśli pragniemy dążyć do respektowania jego
różnorodności. Można ciągnąć dalej twierdząc, że tak naprawdę
dla dobra i zachowania bogactwa dziedzictwa kulturowego
człowieka należy mówić o trans-dyscyplinarności badań i nauki,
albo przynajmniej o jej niezbędnej synergii. Innowacyjne
podejście spotyka się z niechęcią, wymaga wysiłku i odejścia
od rutyny i utartych poglądów. Brakuje postaw typowo badawczych,
podejścia polegającego na dialogu między specjalistami,
stałej aktualizacji wiedzy o charakterze coraz bardziej interi
trans-dyscyplinarnej i respektu dla indywidualnego charakteru
dzieł (utworów) sztuki nowoczesnej. W praktyce badania
i respekt dla dziedzictwa są w statutowych obowiązkach w galeriach
i muzeach, ale nie zawsze jest to odpowiednio rozumiane.
Sytuacja na wolnym rynku mało ma wspólnego z fi lozofi ą,
czy koneserstwem a najczęściej mamy do czynienia z postawą
jak z wierszyka „wolność Tomku w swoim domku”, albo
Współczesna kultura wizualna i przemiany w statusie ochrony dziedzictwa kulturowego
219
opieką konserwatorską tradycyjnego typu. W konsekwencji arbitralność
decyzji i biurokracja, zła praktyka czynią z fi lozofi i
ochrony istny miał, a z wielu instytucji czynią feudalne twierdze
nie znające nowych procedur. Dzieje się tak niezależnie od
wieku i wykształcenia kadr a raczej od wpojonej im (lub obcej)
otwartości ich postaw.
Odwołanie się do fi lozofi i ochrony i podstaw rozpoznania
dziedzictwa kulturowego jest niezbędne. Nawet w skrócie,
jaki stanowi ta wypowiedź, nie można pominąć formuły „dzieła
otwartego” Umberto Eco, czy znaczenia „kręgu hermeneutycznego”
Hansa Gadamera. Do kamieni milowych zaliczyłabym
też dyskurs interpretacji pojęcia dzieła według Ervina
Panofski’ego oraz interpretacji semantycznej i semiotycznej
dzieł. Wreszcie jest coraz bardziej doceniane znaczenie dzieła
i czynnej roli odbioru widza w duchu fenomenologii Romana
Ingardena oraz spuścizny intelektualnej wielu myślicieli i teoretyków
sztuki oraz ochrony zabytków.
Niezależnie od potencjału erudycyjnego w procesie
i praktyce ochrony dziedzictwa staje się wyzwaniem traktowanie
każdego obiektu skrajnie indywidualnie. Niezbędnym
elementem jest analiza dzieła, poszerzenie umowy z artystą
o aneks ze szczegółowymi informacjami autora dotyczącymi
przesłania i znaczenia dzieła, jego materiałów, techniki, zgody
na konserwację i wskazówek dotyczących konserwacji i ekspozycji,
praw do operowania wizerunkiem pracy. Prawo autorskie
chroni utwór 70 lat po śmierci twórcy w naszym obszarze.
Zatem w zrozumiały sposób akwizycja nowego obiektu i jego
analiza wchodzą w rozszerzony zakres współpracy z artystą
i odpowiedzialności konserwatora.
Zdarza się coraz częściej, że w programach pre-akwizycji
dzieła określa się jego przyszłość, konserwator towarzyszy
i pomaga artyście zrealizować swoje zamierzenia i dzieło, jednocześnie
dokumentując proces twórczy i proces technologiczny.
Wiele zmienia się w otwartym podejściu zarówno architektów,
konserwatorów, jak i zarządzających muzeami, łącznie
z problemem zmiany projektu w trakcie procesu, jeśli zostaną
poznane/odkryte przesłanki do nowej interpretacji obiektu,
np. tzw. odbudowy kontekstu w trakcie konserwacji.
Przeżyto w XX wieku zmienną amplitudę od puryzmu
po eklektyzm wartości i stąd zawsze warto poddać dyskusji,
ocenie wieloosobowej, te wartości, które przeważają. Sądzę, że
kondycja człowieka zawsze uprawnia go do wiary w obiektywność
wartości, także o gustach i tendencjach zawsze można
dyskutować w świetle zmieniających się tendencji. Natomiast
trudno, i wręcz nie sposób, dyskutować o „upodobaniach”,
ale upodobania jako skrajnie osobiste nie mogą być kryterium
wartości, bo będąc skrajnie osobistego po prostu powinny zostać
…osobiste, by nie stać się paradą upodobań nie podlegających
ocenie i tym samym nie będących argumentami w ocenie
dzieł sztuki.
Aksjologia uważana za samodzielną dziedzinę wiedzy
o charakterze interdyscyplinarnym jest szczególnie pomocna
w złożonym ( i z natury wielo-dyscyplinarnym) procesie wartościowania
dziedzictwa kulturowego.