Show publication content!
Show publication content!
Show publication content!
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
18<br />
Zbigniew Beiersdorf, Waldemar Komorowski<br />
Hucie rzeka Dłubnia ze sztucznym zalewem, ogrody<br />
działkowe),<br />
– zbliżona wielkość zaludnienia, wynosząca kilkadziesiąt<br />
(do 100) tysięcy mieszkańców,<br />
– analogiczny proces realizacji inwestycji, polegający<br />
na stworzeniu tymczasowej bazy barakowej dla budowniczych<br />
kombinatu i miasta (w Nowej Hucie tzw.<br />
Meksyk w Pleszowie, gniazdo pijaństwa, przemocy<br />
i bezprawia).<br />
Układ urbanistyczny Nowej Huty jest największą miejską<br />
kreacją przestrzenną okresu powojennego w Polsce i najdoskonalszą<br />
wśród wymienionych wyżej założeń tego typu<br />
w Europie Wschodniej, które zdecydowanie przewyższa. Zgodnie<br />
z ideologią socrealizmu układ nawiązuje do europejskich<br />
kompozycji czasów nowożytnych, różni się jednak od analogicznych<br />
kreacji bardziej kreatywnym przetworzeniem form<br />
historycznych. Stanowi wybitny przykład twórczości w zakresie<br />
kształtowania miast w Polsce w okresie opresji ideologicznej<br />
pierwszej połowy lat pięćdziesiątych XX w. 1<br />
Struktura miejska Nowej Huty składa się kilkunastu<br />
autonomicznych jednostek mikrourbanistycznych (osiedli),<br />
realizujących anglosaską koncepcję tzw. jednostki sąsiedzkiej<br />
(neighbourhood unite concept), zastosowaną praktycznie<br />
po raz pierwszy w latach dwudziestych XX wieku w Nowym<br />
Jorku przez jej twórcę Clarence`a Perry`ego, zakładającą samowystarczalność<br />
zespołu mieszkaniowego w zakresie kompleksowej<br />
infrastruktury usługowej (opartej o moduł pojemności<br />
szkoły). Zasada jednostki sąsiedzkiej przejętą została już<br />
w okresie międzywojennym przez ukierunkowaną społecznie<br />
polską myśl urbanistyczną (Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa).<br />
Architektura Nowej Huty w o wiele większym stopniu<br />
niż w innych nowych miastach dawnego bloku wschodniego<br />
uwzględnia tradycję narodową i doświadczenia zachodnioeuropejskiego<br />
budownictwa historycznego. Założenia urbanistyczne<br />
i plany budowli nowego miasta tworzył zespół projektantów,<br />
związany z krakowskim Miastoprojektem, powołanym<br />
w 1950 r. specjalnie dla budowy Nowej Huty. Trzon tego biura<br />
projektowego, kierowanego przez Tadeusza Ptaszyckiego,<br />
stanowiła grupa kilkunastu architektów uczestniczących we<br />
1 Według Andrzej Lorka (1999) „Nowa Huta jest niewątpliwie największym<br />
i najbardziej znaczącym w historii urbanistyki europejskiej<br />
miastem zbudowanym w oparciu o teorię i praktykę socrealizmu.<br />
W tym mieście […] »duch i materia« socrealizmu zaistniały<br />
najpełniej. Struktura kompozycyjna miasta jest jego najmocniejszym<br />
atutem. Stanowi jedyny, oprócz układu starego miasta zespół<br />
urbanistyczny o jednorodnym charakterze, pozwalającym odczytać<br />
go już na poziomie planu miasta [Krakowa]. Warto podkreślić,<br />
że układ planu Nowej Huty wynikał z najbardziej charakterystycznych<br />
cech terenu […]. Nowa Huta w zakresie kompozycji miasta<br />
jest przykładem realizacji czytelnego planu [..] [wyznaczonego<br />
przez] szerokie ulice i towarzyszącą im zieleń. Ich architektoniczna<br />
oprawa również jest godna podkreślenia, z uwagi na stosunkowy<br />
umiar w kształtowaniu elewacji budynków mieszkalnych, akcentowanych<br />
zmianą wysokości w miejscach formalnie ważnych.”<br />
wszystkich ważniejszych dokonaniach lat pięćdziesiątych. Tylko<br />
nieliczne projekty urbanistyczne i architektoniczne Nowej<br />
Huty powstawały poza tym zespołem 2 .<br />
Etap pierwszy (1949-1950)<br />
Najstarsze osiedla, położone w południowo wschodniej<br />
części Nowej Huty – Wandy i Willowe oraz Na Skarpie (il.<br />
4) – budowano od połowy 1949 r. Wznoszono w nich jednoi<br />
dwupiętrowe budynki z wysokimi dachami, w układach rozproszonych,<br />
rytmicznie uszeregowanych. Kameralne zespoły,<br />
otoczone obszernymi terenami zielonymi (z sadzonymi drzewami<br />
wieloletnimi), nawiązują do tradycji modernistycznych<br />
osiedli pracowniczych miast przemysłowych Polski międzywojennej,<br />
dopatrzyć się też w nich można wpływów anglosaskiej<br />
idei miast-ogrodów i niemieckich kolonii pracowniczych<br />
z przełomu w. XIX na XX. Pierwszą reprezentacyjną przestrzenią<br />
publiczną stał się obecny plac Ożańskiego przy budynku<br />
poczty, zwany niekiedy nowohuckim rynkiem.<br />
Domy najstarszych osiedli nie są znakiem szczególnym<br />
Nowej Huty, powstawały w całej Polsce, m.in. na warszawskim<br />
Mariensztacie, jednak zespół nowohucki jest bodaj największy.<br />
Różnorodność rozwiązań architektonicznych na terenie<br />
pierwszych osiedli nowego miasta jest niewielka, co przy dość<br />
schematycznym rozplanowaniu w terenie powoduje odczucie<br />
monotonii, zwłaszcza w osiedlu Na Skarpie, gdzie dwupiętrowe<br />
domy układają się w długie szeregi oraz grupują w powtarzalnych<br />
układach wokół podwórek. Zabiegi mające na celu<br />
urozmaicenie wyglądu osiedli okazały się niewystarczające<br />
i sięgnięto do środków pozaarchitektonicznych, stosując różnobarwne<br />
tynki.<br />
Obiektami projektowanymi indywidualnie były żłobki,<br />
przedszkola i szkoły (pierwsza otwarta w r. 1950) oraz poczta<br />
(1951) i połączony z restauracją dom handlowy „Gigant”<br />
(1952).<br />
Ważniejsze realizacje etapu pierwszego<br />
Urbanistyka<br />
T. Ptaszycki, B. Skrzybalski,<br />
A. Fołtyn, Z. Sieradzki<br />
Architektura<br />
Budynki mieszkalne – F. Adamski<br />
Żłobki i przedszkola – J. i M. Ingardenowie<br />
2 Wykaz osób projektujących Nową Hutę (wybór): Franciszek Adamski,<br />
Anna Anlauf, Janusz Ballenstedt, Włodzimierz Borkowski,<br />
H. Borowy, Kazimierz Chodorowski, Janusz Dąbrowski, Adam<br />
Fołtyn, Wacław Głowacki, Stefan Golonka, Józef Gołąb, Janusz Ingarden,<br />
Marta Ingarden, Tadeusz Janowski, Zbigniew Jaroszyński,<br />
Stanisław Juchnowicz, Kazimierz Karasiński, Julian Klimek, Józef<br />
Koenig, Mieczysław Kogut, Lucjan Krajewski, Kazimierz Krzywanek,<br />
Marian Kuźniar, Władysław Leonowicz, Janusz Leśniewski,<br />
Włodzimierz Marona, Ewa Mańkowska, Zbigniew Olszakowski,<br />
Stefan Porębowicz, Tadeusz Ptaszycki, Andrzej Radnicki, Stanisław<br />
Reński, Henryk Skrzyński, Jan Suliga, Tadeusz Wnuk, Bolesław<br />
Skrzybalski, Marian Uramowski.
Change language