Show publication content!

20
Zbigniew Beiersdorf, Waldemar Komorowski
stanowiący pendant dla położonego po drugiej stronie alei
Róż osiedla Górali, ma podobną do niego architekturę i analogicznie
rozłożone akcenty. Odmienne jest sąsiednie osiedle
Szkolne, które choć położone peryferyjnie, ma cechy zespołów
centralnych. Ton nadają zmonumentalizowane budynki
szkół zawodowych, wśród których technikum mechaniczne
wydaje się czerpać inspiracje z gmachu politechniki lwowskiej.
W zwieńczeniach najwyższych budynków osiedla zastosowano
na skalę w Nowej Hucie wcześniej nieznaną „renesansowe”
attyki, akcentujące zwłaszcza narożniki ulic.
Od połowy 1954 r. wznoszono osiedle Stalowe (il.4), którego
szczególną wartością są nie tylko interesujące wewnętrzne
powiązania urbanistyczne (np. między centralnie usytuowaną
dominantą, a położonym na uboczu Domem Młodego Robotnika,
DMR), ale też niebanalne rozwiązania i staranne wyprawy
tynkowe. Swoista monumentalizacja, przeprowadzona
z użyciem boniowania w partii cokołowej, wydatnych gzymsów
koronujących i plastycznego „barokowego” detalu, zbliżyła peryferyjne
z punktu widzenia urbanistyki osiedle Nowej Huty
do realizacji kształtujących centra niektórych miast polskich,
m.in. Warszawy oraz Wrocławia. Monumentalne budynki północnej
części osiedla stanowią wraz z przeciwległą pierzeją,
należącą do osiedla Szkolnego, oprawę alei Solidarności. Narożniki
obydwu osiedli od strony wschodniej, skomponowane
w formie masywnych bloków, tworzą wraz gmachami DMR
i szkoły mechanicznej tak zwaną Bramę Nowej Huty.
Pod koniec etapu związanego z realizmem socjalistycznym
nastąpił nawrót do form kameralnych. Od 1954 r. wznoszono
kolonię hoteli robotniczych w osiedlu Młodości (il.4).
Budynki kolonii, o prostych formach, urozmaicone jedynie arkadowymi
podcieniami, nakryte wysokimi dachami, wzorowane
są na polskiej architekturze tradycyjnej, wpisując się w specyfi
czny, „wernakularny” nurt budownictwa socrealistycznego,
bliski koncepcjom w architekturze polskiej sprzed I wojny.
Najwybitniejszymi realizacjami czasów realizmu socjalistycznego
poza placem Centralnym są dwa bliźniacze gmachy
centrum administracyjnego zakładów metalurgicznych (1951,
realizacja w latach 1952-1955) i teatr Ludowy (od 1954). Stosownie
do swej wielkości i przeznaczenia nawiązują do ideowych
pierwowzorów: okazałe gmachy administracyjne (il. 7),
o pompatycznych wnętrzach (zwane z tego powodu „pałacami
Dożów” lub „Watykanami”), do polskich dworów szesnastowiecznych
i włoskich pałaców renesansowych, kameralny
teatr Ludowy do niemieckiego teatru reformowanego. Zaskakujące
są w nich niezwykłe cytaty historyczne, m.in. ze zwieńczenia
kopuły bazyliki Św. Piotra (w glorietach nad schodami
gmachów administracyjnych) oraz architektury egipskiej (kolumny
w teatrze, zapewne pod wpływem architektury Sejmu).
Motyw attyki spełniał wymogi ideologiczne; renesans został
uznany za styl historyczny godny naśladowania w architekturze
nowego miasta, zarówno ze względu na jego „postępowy”
charakter, jak na sąsiedztwo Krakowa, „ojczyzny” polskiej attyki
renesansowej.
Specyfi cznym połączeniem tradycji architektury polskiej
i europejskiej charakteryzuje się szpital Miejski (obecnie
Żeromskiego), wznoszony od końca 1951 r. Pierwotnie zamierzony
jako zespół pawilonów rozproszonych w zieleni, został
ostatecznie ukształtowany w formie wieloskrzydłowego założenia,
nawiązującego do układu paryskiego Hôtel des Invalides,
z tym, że kościół został tu zastąpiony korpusem o pałacowych
formach, poprzedzonym monumentalnymi schodami. Akcent
polski tkwi w prostej architekturze skrzydeł budynku, nawiązującej
do form tradycyjnych.
U schyłku etapu drugiego (po 1954 r.) następuje rozluźnienie
dyktatu doktrynalnego, powstają obiekty z nielicznymi
już tylko cytatami stylowymi, o bardzo uproszczonych formach
architektury historycznej, m.in. bliźniacze siedmiopiętrowe
bloki (projekt z początku 1956 r.) wznoszone w osiedlach
środkowego pasa zabudowy miasta – Hutniczym, Słonecznym
i Uroczym (il.4). Wpisały się w układ urbanistyczny zaprojektowany
w 1951 r., tworząc wraz ze starszymi budynkami oprawę
wytyczonych pięć lat wcześniej alei Solidarności i alei Róż.
Ważniejsze realizacje etapu drugiego
Urbanistyka
Śródmieście – T. Ptaszycki, A. Fołtyn, J. Ingarden,
S. Juchnowicz, T. Rembiesa,
Z. Sieradzki, B. Skrzybalski
Plac Centralny – T. Ptaszycki, J. Ingarden
Osiedla Krakowiaków i Górali – B. Skrzybalski
Osiedle Teatralne – T. Ptaszycki, A. Uniejewski,
T. Uniejewski, M. Uramowski,
J. i M. Ingardenowie
Osiedla Słoneczne, Sportowe, Stalowe,
Szklane Domy, Szkolne, Zielone – S. Juchnowicz
Architektura
Zabudowa obrzeżna placu Centralnego
– J. Ingarden pod kierunkiem T. Ptaszyckiego.
Południowa część osiedla Górali – J. Ingarden
Architektura mieszkalna osiedla Teatralnego
– S. Golonka, J. i M. Ingardenowie,
A. i T. Uniejewscy, M. Uramowski
Dom Rzemiosła w osiedlu Teatralnym
– A. i T. Uniejewscy
Kina „Świt” (osiedle Teatralne)
i „Światowid” (osiedle Na Skarpie) – A. Uniejewski
Architektura mieszkalna osiedla Ogrodowego
– H. Borowy, J. Dąbrowski (kierownicy zespołu)
Architektura mieszkalna osiedla Szkolnego
– K. Karasiński (kierownik), M. Kogut,
M. Krzywanek, M. Kuźniar, W. Leonowicz
Budynki szkół zawodowych w osiedlu Szkolnym
– J. Suliga
Architektura mieszkalna osiedla Stalowego
– W. Borkowski, E. Moj