Show publication content!
Show publication content!
Show publication content!
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
(Nie)świadomość socrealizmu. Architektoniczne i historyczne dziedzictwo na przykładzie łódzkiej architektury mieszkaniowej.<br />
Nie tylko jednak względy propagandowe zaważyły na<br />
wyborze tych terenów. Decyzję przesądziły pragmatyczne<br />
przesłanki, fakt, że rejon ten został w czasie wojny najbardziej<br />
uszkodzony i zdewastowany, w związku z czym istniała<br />
względnie, jednak tylko względnie, swobodna możliwość komponowania<br />
układów urbanistycznych. Za lokalizacją wzorcowego<br />
osiedla socrealistycznego na Bałutach przemawiało ponadto<br />
bliskie jego sąsiedztwo ze śródmieściem. Dzięki temu<br />
możliwe było silne powiązanie nowej dzielnicy mieszkaniowej<br />
z centrum, wbrew wcześniejszym (przedwojennym) zasadom<br />
lokowania dzielnic mieszkaniowych na peryferiach miasta.<br />
Bałuty pomyślane zostały jako reprezentacyjna dzielnica,<br />
o charakterze wielkomiejskim, złożona z sześciu osiedli<br />
przeznaczonych łącznie dla 44 tysięcy mieszkańców z nowym<br />
centrum skupiającym najważniejsze obiekty użyteczności publicznej.<br />
Z planowanych sześciu zespołów wzniesiono cztery:<br />
osiedle staromiejskie zgrupowane w pobliżu Rynku Starego<br />
Miasta, Bałuty I zlokalizowane na północ od ulicy Wojska<br />
Polskiego, osiedle Bałuty IV w rejonie ulicy Zachodniej oraz<br />
Bałuty V. Każdy z zespołów odznacza się odmienną architekturą,<br />
choć tworzoną w ramach jednej konwencji, odpowiadającą<br />
kolejnym etapom socrealizmu. Mamy więc do czynienia<br />
z obiektami o wyrazistej socretoryce, charakterystycznym detalem,<br />
związanymi z pierwszą fazą doktryny, jej krystalizowaniem<br />
i upowszechnianiem oraz blokami powstałymi później,<br />
w okresie cięć inwestycyjnych, w związku z tym budowanymi<br />
w oparciu o zaostrzone normatywy gęstości, wysokości, pozbawionymi<br />
ornamentu.<br />
Każdy z zespołów projektowany był przez innych architektów.<br />
Ogólna koncepcja oraz pierwsze osiedle staromiejskie<br />
opracowano w warszawskiej pracowni ZOR przez zespół<br />
R. Karłowicza, kolejne zaś w łódzkim Miastoprojekcie 10 . Dodać<br />
należy, że dość szczególna lokalizacja wykluczała w tym<br />
wypadku stosowanie dokumentacji typowej. Powtarzalne były<br />
jedynie niektóre bloki, a raczej segmenty blokowe.<br />
W sposób najpełniejszy przeprowadzono realizację osiedla<br />
staromiejskiego oraz osiedla Bałuty I. Na pozytywny odbiór<br />
tych zespołów wpływa przede wszystkim spójność koncepcji<br />
urbanistyczno-architektonicznej, pewna kompleksowość założenia<br />
bazująca na tradycyjnych wartościach kompozycyjnych<br />
przez co kreująca wrażenia ładu, harmonii, dośrodkowości.<br />
Najważniejszym punktem osiedla staromiejskiego<br />
stał się Stary Rynek 11 . Zlokalizowany został peryferyjnie,<br />
w południowo zachodniej części założenia. Czworoboczny<br />
rynek z trzech stron zabudowano trójkondygnacyjnymi domami<br />
z arkadowymi podcieniami w parterze, które miały<br />
10 Zespół projektowy pod kierownictwem Ryszarda Karłowicza<br />
w składzie: Bielecki W., Baryń W., Biedrzycki H., Brykalski S., Dąbrowski<br />
J., Gebel Zb., Gołaszewski K., Grabczan Z., Grabczan B.,<br />
Hulewicz J., Korenc B., Majorek A., Mikucka K., Podwapieński W.,<br />
Polak J., Strojny T.<br />
11 Pamiętać należy, że jak każdy plac w dobie realizmu socjalistycznego<br />
obarczony był zadaniami nie tylko funkcjonalno-estetycznymi,<br />
ale także politycznymi. Stanowić miał bowiem rdzeń życia politycznego,<br />
gdzie odbywały by się demonstracje, pochody, defi lady.<br />
209<br />
nawiązywać do zburzonych w 1947 roku jatek Marconiego.<br />
Autorzy deklarowali inspiracje klasycyzmem Królestwa Kongresowego<br />
oraz chęć stworzenia w tym miejscu „zabytkowej”<br />
atmosfery. Powstał nowy „stary” plac odznaczający się powściągliwością<br />
w stosowaniu detalu, o skromnej, nieprzeskalowanej<br />
formie przez co emanującej spokojem, a nie teatralną<br />
fasadowością. Zabudowa osiedla staromiejskiego, a zwłaszcza<br />
tej części zlokalizowanej wokół Starego Rynku budzi silne<br />
skojarzenia z warszawskim Mariensztatem ze względu na tworzenie<br />
pewnej atmosfery bez odwoływanie się do konkretnych<br />
stylów historycznych 12 .<br />
Pozostałą część osiedla staromiejskiego zabudowano<br />
obrzeżnie typowymi, trzypiętrowymi domami mieszkalnymi<br />
o dość jednorodnych, bardzo powściągliwych w detalu elewacjach.<br />
Socrealistyczny ornament sprowadza się tu do najprostszych<br />
elementów: kolumny, gzymsu, attyki, niekiedy lizeny.<br />
Drugie zrealizowane w sposób najpełniejszy ZOR-owskie<br />
osiedle Bałut zlokalizowane zostało między ulicami: Wojska<br />
Polskiego, Franciszkańską a Tokarzewskiego. Siatkę wąskich<br />
ulic zdołano tu częściowo zastąpić szerokimi alejami z pasem<br />
zieleni po środku, które zabudowano obrzeżnie. Wyodrębnione<br />
w ten sposób kwartały wypełnione zostały przez regularnie<br />
ukształtowane, zwarte bloki mieszkalne z wewnętrznymi,<br />
zielonymi dziedzińcami. Największe i najbardziej efektowne<br />
obiekty stanęły wzdłuż poszerzonej ul. Wojska Polskiego, która<br />
stanowiła południową oprawę dzielnicy. Powstały tam wysokie,<br />
bo aż pięciokondygnacyjne domy mieszkalne o zwartym<br />
prostokątnym planie. Elewacje rozwiązano w dość tradycyjny<br />
sposób. Na eleganckim, wysokim boniowanym parterze mieszczącym<br />
lokale usługowe oparta została mieszkalna część środkowa<br />
poddana rytmicznym podziałom za pomocą lizen bądź<br />
pilastrów, w której wyodrębniono swoiste piano nobile. Całość<br />
od góry optycznie domknięto wydatnym gzymsem oraz<br />
attyką. Osiedle wyposażono ponadto w szkoły, przedszkola,<br />
żłobki, przychodnię lekarską, bibliotekę. Projekt przewidywał<br />
uporządkowanie chaotycznej struktury przestrzennej tej części<br />
miasta. Jednak krótki czas trwania doktryny, brak konsekwencji<br />
przy budowie zespołu, odkładanie decyzji o wyburzaniu poszczególnych<br />
domów spowodowały, że szerokie aleje znalazły<br />
się obok wąskich, krętych uliczek, monumentalne bloki mieszkalne<br />
obok przedwojennych komórek i niewielkich kamienic.<br />
Kolejne bałuckie zespoły wzniesione zostały przy głównych<br />
arteriach dzielnicy, Bałuty IV w rejonie poszerzonej<br />
ul. Zachodniej, stanowiącej jedną z ważniejszych ulic przelotowych<br />
miasta na osi północ-południe, oraz osiedle Bałuty<br />
V przy ulicy Limanowskiego. Zespoły te mimo niepełnej<br />
realizacji przyczyniły się do nadania tej części miasta<br />
wielkomiejskiego charakteru, wniosły pozytywny akcent<br />
w istniejąca zabudowę i na stałe zapisały się w łódzki pejzażu<br />
12 Mimo tej nie najgorszej architektury niektórzy mieszkańcy Łodzi<br />
do tej pory boleją nad zburzeniem zabytkowych jatek, które przetrwały<br />
wojnę w idealnym stanie oraz całkowitą zmianą charakteru<br />
tego gwarnego, handlowego miejsca. Po największym targu Bałut<br />
oraz najwspanialszej synagodze nie pozostał ślad. Zaznacza się<br />
tu charakterystyczna cecha doktryny zmierzająca do destrukcji<br />
i zniszczenia starych, nieaprobowanych symboli.
Change language