Show publication content!

percepcji urbanistyki i niejednokrotnie stanowiąc zagrożenie
dla higieny zamieszkania (zbyt wielka ilość dużych drzew pogarsza
warunki oświetleniowe, zwłaszcza na niższych kondygnacjach
budynków).
Mimo wspomnianych, niekorzystnych przekształceń,
zarówno urbanistyczny kształt miasta, jak obraz jego architektury
nie zmieniły się na tyle, by nieczytelny stał się pierwotny
zamysł z lat pięćdziesiątych XX w. Nowa Huta ma niepowtarzalny,
odrębny od „starego” Krakowa charakter, zauważalny
i jednoznaczny, doceniany w coraz większym stopniu przez
odbiorców na różnym poziomie percepcji. Stała się istotnym
celem kwalifi kowanego ruchu turystycznego, poszukującego
odmienności w rutynowych ekskursjach kulturowych. Do
walorów zaliczyć można nawet wartości nie uwzględniane
w projekcie z pierwszej połowy lat pięćdziesiątych, jakim jest
bezpośrednie sąsiedztwo Łąk Nowohuckich, które zachowały
zbliżony do pierwotnego stan, doceniany tak ze względów
przyrodniczych jak krajobrazowych. Teren ten, pozostający
poza granicą obszaru uznanego za chroniony decyzją konserwatorską,
jest integralnym (choć w koncepcji Tadeusza Ptaszyckiego
nieuwzględnianym) elementem placu Centralnego,
z którego otwiera się imponująca, nieznacznie tylko zakłócona
odległą zabudową, panorama Beskidów i Tatr poprzez dolinę
Wisły.
Nowa Huta jest również specyfi cznym mitem w powojennej
historii Polski, łączącym liczne wątki kulturowe, w tym
związane z awansem cywilizacyjnym rzeszy jej budowniczych
i mieszkańców, niechęcią Krakowa stawianego wobec niej
w opozycji, romantyzmem powojennej odbudowy Kraju, arbitralnie
forsowaną industrializacją, kulturowym wymieszaniem
jej ludności, odmiennymi stylami życia i aspiracjami, dojrzewaniem
do życia miejskiego, stereotypem miejsca niebezpiecznego,
ale i fascynującego. Ze względu na skalę tych zjawisk
nie ma miejsca równego sobie w Polsce. Do współtworzących
obraz Nowej Huty wydarzeń należy spektakularny protest
rzesz robotniczych w roku 1960 (Walka o Krzyż) i w latach
osiemdziesiątych XX w. przeciw opresji systemu czasów Polski
Ludowej, co stało się paradoksem tamtych czasów, bowiem
„socjalistyczne” miasto zakwestionowało ideę inicjującą jego
budowę i determinującą jego kształt. Legenda Nowej Huty jest
istotną i integralną częścią narodowej świadomości, utrwaloną
w ogromnej liczbie materiałów dokumentalnych, a także
w wybitnych dziełach artystycznych, jak Piosenka o Nowej Hucie,
Poemat dla dorosłych Adama Ważyka (1955), czy Człowiek
z marmuru Andrzeja Wajdy (1977).
Jako dobro kultury zespół urbanistyczny Nowej Huty
został doceniony pierwszy raz w „Studium historyczno- konserwatorskim
- Krakowskiego Zespołu Miejskiego” z 1984 r.
(Z. Beiersdorf, M.M. Kornecki z zespołem PKZ Kraków), co
stało się podstawą do objęcia go w Planie Ogólnym miasta
Krakowa z 1988 r. strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej,
a więc równorzędnie z ochroną średniowiecznego zespołu
Krakowa lokacyjnego. Ten instrument ochrony przestał jednak
obowiązywać wraz z wygaszeniem Planu Ogólnego, którego
Kraków nie posiada do dzisiaj.
Nowa Huta lat pięćdziesiątych. Dziedzictwo – zagrożenia i perspektywy
Decyzją Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora
Zabytków z 30 grudnia 2004 r. układ urbanistyczny Nowej
Huty został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr
A-1132). Trwają starania o uznanie Nowej Huty lat pięćdziesiątych
za Pomnik Historii.
Bibliografi a (wybór)
J. Anioła, Huta im. Lenina, Kraków 1954.
T. Czubała, Nowa Huta – przewodnik informator, Kraków 1959.
Z. Beiersdorf, Wartości kulturowe Nowej Huty, [w:] Dziedzictwo
kulturowe Nowej Huty w rozwoju obszaru strategicznego Kraków-Wschód.
Materiały konferencyjne, [Kraków 1997].
XXV lat Miastoprojektu Kraków, maszynopis na prawach druku.
R. Dzieszyński, J.L. Franczyk, Encyklopedia Nowej Huty, Kraków
2006.
M. Fabiański, J. Purchla, Historia architektury Krakowa w zarysie,
Kraków 2001.
Frysztak, Krakowska tradycja miejskiej tkanki pozytywowej, „Teka
Komisji Urbanistyki i Architektury”, t. 21, Kraków 1987.
T. Gołaszewski, Kronika Nowej Huty, Kraków 1955.
S. Goryński, Zagadnienia realizacyjne miasta Nowa Huta, „Inwestycje
i Budownictwo”, r. 2: 1952, nr 5.
Juchnowicz, Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna Nowej Huty
oraz możliwości jej dalszego rozwoju przekształceń, [w:] Dziedzictwo
kulturowe Nowej Huty.
S. Juchnowicz, Nowa Huta, przeszłość i wizja. Z doświadczeń
warsztatu projektowego, „Zeszyty Krzysztoforskie”, t. 2, Kraków
2005.
S. Juchnowicz, Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego
w Obszarze Strategicznym Kraków Wschód, łącznie
z terenem Kombinatu HTS, [w:] Dziedzictwo kulturowe Nowej
Huty.
W. Komorowski, Urbanistyka i architektura Nowej Huty lat pięćdziesiątych.
Historia i współczesność, [w:] Dziedzictwo kulturowe
Nowej Huty.
W. Komorowski, Urbanistyka i architektura Nowej Huty 1949-
1959, „Rocznik Krakowski”, t. 71, Kraków 2005.
W. Komorowski, Wartości kulturowe Nowej Huty. Urbanistyka i architektura,
„Bibliteka Krzysztoforska”, t. 2, Kraków 2005.
B. Korombel, Problemy programowania i realizacji Nowej Huty, [w:]
Dziedzictwo kulturowe Nowej Huty.
Kotarbiński, Rozwój urbanistyki i architektury polskiej w latach
1944-1964, Warszawa 1967.
Lorek, Kompozycja przestrzenna Nowej Huty w kontekście teorii i
praktyki urbanistycznej socrealizmu, [w:] Narodziny Nowej
Huty. Materiały sesji naukowej odbytej 25 kwietnia 1998 roku
pod red. J.M. Małeckiego, „Rola Krakowa w Dziejach Narodu”
18, Kraków 1999.
Lorek, Nowa Huta – miasto epoki socrealizmu na tle teorii i praktyki
urbanistycznej w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1946-
1956, [w:] Dziedzictwo kulturowe Nowej Huty.
Lorek, Nowa Huta jako miasto epoki realizmu socjalistycznego, [w:]
Narodziny Nowej Huty.
Z. Loreth, Pierwsze lata budowy Huty w Krakowie, [w:] Dziedzictwo
kulturowe Nowej Huty.
23