Show publication content!

W Krakowie miała miejsce szeroka dyskusja wokół
zespołu „żyletkowców”. Powodem stała się planowana ingerencja
w elewacje,w szczególności związana z tym, iż każdy
z właścicieli poszczególnych budynków miał inny pomysł na
modernizację związaną z termoizolacją, niestety kosztem tego
charakterystycznego detalu czyli „żyletek”. Dzięki aktywnemu
udziałowi społecznemu przynajmniej do teraz powstrzymana
została dewastacja nie tylko samych elewacji. Przy tej okazji
rozpoczęto również szerszą dyskusję nad problemem przestrzeni
publicznej związanej z realizacjami pochodzącymi z okresu
powojennego. Problemem jest bowiem również kolorystyka,
jaka wprowadzana jest na elewacje budynków zarówno w materiale
wykończeniowym jak i w stolarce okiennej, i drzwiowej.
Szczególnie widoczne to jest na budynkach mieszkalnych
budowanych w tamtym okresie.
Trudno więc mówić o wartościowaniu i podejściu do
opieki bez poruszania tego tematu. Kolorystykę i wyraz całych
obiektów, w tym właśnie elewacji, zmienia się nie tylko przy
termoizolacji. Zmienia się je również przy przebudowach i adaptacjach
do nowych funkcji. Przykładem jest właśnie budynek
„Biprostalu” w przypadku którego przy takiej okazji planowano
likwidację jego cechy charakterystycznej tj. wysokiej na
14 pięter, jedynej w swoim rodzaju w Krakowie mozaiki abstrakcyjnej
znanej artystki Celiny Styrylskiej-Taranczewskiej.
I w tym przypadku dzięki zaangażowaniu wielu środowisk
i dużej akcji społecznej powinno udać się uniknąć tak drastycznej
ingerencji.
Z problemem jak daleko można dopuszczać do zmiany
w elewacjach budynków związana jest jeszcze sprawa stosowania
prawa autorskiego. Władze architektoniczne i konserwatorskie
stoją na stanowisku, iż brak jest unormowań prawnych
dla informowania projektantów lub inwestorów, że takie
prawo istnieje. Szczególnie obecnie, kiedy podnoszony jest
problem zrównoważonego działania w przestrzeni publicznej
i potrzeba rewitalizowania tej przestrzeni powinno być to
przedmiotem troski i działania czynników urzędowych a nie
tylko działania społecznego. W Krakowie ciągle jeszcze znajduje
się wiele obiektów świadczących o dużym potencjale
dziedzictwa architektury modernizmu powojennego 18 ale
przy braku szerszego podejmowania tego tematu niszczony
jest krajobraz zurbanizowany. Często bezpowrotnie. Dotyczy
to również architektury przemysłowej czego przykładem jest
całkowita zmiana elewacji dawnej Drukarni W. Anczyca przy
ul. Wadowickiej 19 z posiadającej przedtem ciekawą kompozycję
i artykulację oraz zewnętrzną, charakterystyczną mozaikę na
elewacji będącą przykładem przeciętnej architektury. Zabrakło
tego co nazywane jest za prof. J. Żórawskim „dobrą kontynuacją”.
Zastosowanie tej zasady pozwoliłoby na właściwą ingerencję
lub poszanowanie projektu pierwotnego.
18 Najbardziej charakterystyczne obiekty z lat 60. w Krakowie, również
z uwagi na wyróżniające się rozwiązania elewacyjne można
odnaleźć w „Architektura lat 60-tych w Krakowie”, M. Włodarczyk,
Wydawnictwo WAM, 2006 r.
19 Autorstwa personalnego niestety nie udało się ustalić w związku
z brakiem potrzebnych informacji, w dostępnych archiwaliach.
Elewacje powojennej krakowskiej architektury. Granice ingerencji
223
Przykładem na to, że można działać pozytywnie
np. podczas przeprowadzenia termoizolacji jest budynek przy
ul. Kraszewskiego zwany popularnie „centrum zdrowia budowlanych”
20 gdzie zachowano zasadniczo pierwotny wyraz
i tektonikę. Tego samego autora jest budynek „Biprocemwap-u”
przy ul.Włóczków nazywany najbardziej „Corbusierowskim”
w Krakowie gdzie i w tym przypadku udało się
zachować mimo renowacji oryginalne podziały w elewacji,
i jej wyraz. Nie bez udziału i zaangażowania samego autora.
Oczywiście stan techniczny i zużycie przez lata powodują konieczność
interwencji, i są często pretekstem do daleko idących
przekształceń ale niekoniecznie trzeba niszczyć. Można
tak przekształcać aby jednocześnie zmodernizować i zachować
wszystkie walory. Tak by nie zanikały obiekty historycznie
ważne dla danego czasu, obiekty o własnych cechach,
tak charakterystyczne w przestrzeni miejskiej, jak i mówiące
o cechach charakterystycznych twórczości ich projektantów.
O wadze tego czynnika świadczy ciągle jeszcze zachowana
elewacja hotelu „Cracovia” 21 będąca jedynym takim w Krakowie
rozwiązaniem połączenia ryfl owanej blachy aluminiowej,
marglitu i szkła czy barwna, wielkoformatowa mozaika na
ścianie kina „Kijów”. Podobnie jak jedyna jest w swoim rodzaju
elewacja w stylu „beton brut” na budynku tzw. Bunkra
Sztuki 22 przy krakowskich Plantach (a słyszane były pomysły
otynkowania tego obiektu co było by swoistą konserwatorskohistoryczną
„zbrodnią”), czy „mondrianowska” 23 elewacja
budynku mieszkalnego przy ul. Fałata vis a vis krakowskich
Błoń. Zwłaszcza, że zgodnie z obecną tendencją zabytek to
dziedzictwo kultury a rewitalizacja zastąpiła konserwację dla
nadawania współczesnych wartości użytkowych. 24
Wymienione obiekty, których elewacje pozostają jak
dotąd zasadniczo nie zmienione są już obecnie atrakcją turystyczną
chętnie podziwianą i docenianą jako przykład znakomitego
powojennego modernizmu, podobnie jak jeszcze wiele
innych budynków autorstwa wyróżniający się architektów
tego czasu. Ich wykorzystanie jako podnoszących atrakcyjność
dziedzictwa historycznego Krakowa pozwolić może, iż zachowają
swoją tożsamość i „twarz” czyli przynajmniej elewacje.
Pomocnym w tym może okazać się idea związana z rewitalizacją,
w ramach sieci miast dziedzictwa europejskiego. 25
20 Autorem jest prof. Wojciech Buliński, architekt i projektant wnętrz.
Budynek zaczął powstawać w latach 70. Budynek przy ul. Włóczków
realizowany był w latach 1959-66.
21 Hotel jest fragmentem całego zespołu wraz z kinem „Kijów” (dawniej
– kinoteatr) i budynkiem mieszkalnym projektu prof. Witolda
Cęckiewicza, architekta i urbanisty, autora również min. wielu
osiedli mieszkaniowych i kościołów. Realizacja w latach 1959-65.
22 Dawniej Biuro Wystaw Artystycznych autorstwa Krystyny Tołłoczko-Różyskiej.
Realizacja w 1965 r.
23 Budynek z rozrzeźbionymi podziałami elewacji i tektoniką autorstwa
Tadeusza Gawłowskiego, realizowany w latach 1957-60.
24 [za:] M. Murzyn, red. J. Purchla, Dziedzictwo kulturowe w XXI w.
Szanse i wyzwania, MCK, Kraków, 2007.
25 [za:] K. Pawłowski, Wprowadzenie, Modele rewitalizacji i ich zastosowanie
w miastach dziedzictwa europejskiego, Praca zbiorowa,
Materiały z Międzynarodowej Konferencji Pro-Revita, Piktor,
Łódź, 2008, str. 15.