Show publication content!

Miasteczko Akademickie w Lublinie – próba wstępnej charakterystyki potrzeby i problemów ochrony
samym skuteczniej i szybciej objąć je przynajmniej częściową
ochroną.
W przepisach ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. nr
80 poz. 717 z późniejszymi zmianami) dobra kultury współczesnej
zostały zdefi niowane jako niebędące zabytkami dobra
kultury, takie jak pomniki, miejsca pamięci, budynki, ich wnętrza
i detale, zespoły budynków, założenia urbanistyczne i krajobrazowe,
będące uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń,
jeżeli cechuje je wysoka wartość artystyczna lub historyczna 19 .
Należy tu zaznaczyć, że występujące w polskim prawie
defi nicje dotyczące pojęć zabytku i dobra kultury współczesnej
nie są do końca rozłączne, tj. istnieje możliwość wg tych
defi nicji uznać ten sam obiekt za zabytek (świadectwo minionej
epoki bądź zdarzenia), jak i dobro kultury współczesnej (uznany
dorobek współcześnie żyjących pokoleń). Użyte w ustawie
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym pojęcie „nie
będące zabytkami” nie jest sprecyzowane. Z analizy występowania
w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
pojęcia „zabytek” można wnioskować, że nie należy pod tym
pojęciem rozumieć tylko obiektów wpisanych do rejestru, ale
również obiekty uwzględnione w gminnej ewidencji zabytków
oraz inne obiekty historyczne 20 . Pojęcie „zabytek” w ustawie
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie odnosi
się do czasu powstania obiektu, ale do faktu objęcia go
ochroną i/lub ujęcia w gminnej ewidencji zabytków. Nie jest
więc sprecyzowane, czy np. nieobjęty dotychczas żadną formą
ochrony i nie znajdujący się w gminnej ewidencji zabytków
obiekt wzniesiony w 1955 roku powinien być chroniony jako
dobro kultury współczesnej, czy też jako zabytek.
W odniesieniu do ustalenia ochrony w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego przepisy nie rozróżniają
sposobów ochrony zabytków nie wpisanych do rejestru i dóbr
kultury współczesnej – różnica tkwi w nazwie obiektu, zaś
zakres ochrony każdorazowo zależy nie od przepisów ustawy,
ale od treści ustaleń zawartych w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego. Z językowego punktu widzenia
rozróżnienie to wydaje się być zasadne, ponieważ „zabytek”
jest w języku polskim określeniem obiektu o co prawda nieokreślonym
ściśle, ale jednak pewnym wieku, zaś jako dobra
kultury współczesnej mogą być obejmowane ochroną również
obiekty całkowicie współczesne, jednak rozróżnienie to w zasadzie
nie ma wpływu na zakres ochrony w miejscowym planie
zagospodarowania, ani na przyszłą ochronę obiektu, nic
bowiem nie stoi z prawnego punktu widzenia na przeszkodzie,
aby obiekt chroniony w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego jako dobro kultury współczesnej został po
19 Art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., nr 80 poz. 717
z późn. zmianami).
20 Podobnie szeroko interpretuje zakres używanego w ustawie z dnia
23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.
U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568 z późn. zmianami) m.in. K. Zalasińska,
Charakter prawny zaleceń konserwatorskich, „Kurier Konserwatorski”,
6/2010, s. 12.
173
upływie pewnego czasu objęty ściślejszą ochroną przez wpis
do rejestru zabytków.
Różnica w zakresie ochrony dotyczy innych form
ochrony niż ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego. Po nowelizacji ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami z 2010 roku 21 pojawiła się
możliwość ochrony na etapie wydawania decyzji o warunkach
zabudowy oraz pozwolenia na budowę zabytku ujętego
w gminnej ewidencji zabytków, a niewpisanego do rejestru.
W przypadku dóbr kultury współczesnej możliwości takich nie
ma. Jedyną możliwą dla nich prawną formą ochrony pozostają
ustalenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Specyfi czny charakter ochrony określonej w ustaleniach
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, ograniczony
do zakresu regulacji planu – zagadnień wchodzących
w skład pojęcia ładu przestrzennego i co za tym idzie niemożliwość
ochrony za pomocą tej formy prawnej wnętrz budynków
i ich wystroju, jest kolejną przesłanką za postulowaniem traktowania
najcenniejszych obiektów Miasteczka jako zabytków.
Tylko za pomocą stosowania form ochrony prawnej odnoszących
się do zabytków można ochronić np. charakterystyczny
wystrój wnętrz niektórych budynków z terenu Miasteczka.
Nieostre i dyskusyjne jest użyte w ustawowej defi nicji
dobra kultury współczesnej pojęcie „uznany dorobek”.
Przepisy nie precyzują przez kogo i w jakich okolicznościach
uznany ma być obiekt, aby mógł spełnić ustawową defi nicję
dobra kultury współczesnej i tym samym by kwalifi kował się
do ochrony. Rozumienie językowe, przytaczane za Słownikiem
Języka Polskiego (red. M. Szymczak, t. III, PWN, 1981) „głośny,
znakomity, mający ugruntowaną, wyrobioną dobrą opinię”, jest
raczej trudne do użycia w przypadku obiektów młodych, które,
poza rzadkimi wyjątkami, w społecznym odczuciu nie niosą
niemal żadnych pozytywnych wartości. Problem uznania
obiektu należałoby zatem przesunąć w sferę opinii w ramach
pewnych grup zawodowych, np. architektów czy historyków
sztuki – osób, które są w stanie docenić wartość obiektu nie
będącego dla danej społeczności niczym szczególnie cennym.
Pewnym wskazaniem mogą być także uzyskiwane przez twórców
obiektu nagrody i wyróżnienia oraz opisywanie obiektu
w literaturze przedmiotu. Ze względu jednak na niewielki jak
dotąd stopień opracowania architektury i sztuki powojennej
nie powinno się wyłączać obiektów nie nagradzanych ani takich,
których dotychczas nie uwzględniano w literaturze.
W przypadku lubelskiego Miasteczka Akademickiego
sprawa uznania jego wartości przedstawia się dość interesująco.
Ilość publikacji na temat Uniwersytetu i jego zespołu urbanistyczno-architektonicznego,
jakie wydawano szczególnie
w latach 60-tych i 70-tych XX wieku i w których podkreślano
wyjątkowość założenia na tle ówczesnych polskich
inwestycji akademickich nie przełożyła się na dzisiejszą
świadomość wartości zespołu. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
wielokrotnie potrafi ł podkreślać unikalność i walory
21 Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 75, poz. 474)