Nº 1991 - Asociación de Escritores en Lingua Galega

Tradición e ruptura
na poesia galega do século XX
XOSÉ MARIA ALVAREZ CÁCCAMO
I
Para aqueles que consideran valor fundamental na história dunha Literatura a maior
abundáncia de acontecimentos revolucionários talvez o panorama diacrónico da nosa
nos lles provoque asombro. Unha ollada en perspectiva ao proceso da Poesia Galega
desde o século XIX apenas amostra tres ou catro fitos que levantan o balbordo dunha
voz iconoclasta por riba dun rumor enganosamente uniforme. Viciados pola tradición
da ruptura que caracteriza ao século presente desde as vanguardas clásicas (en
instantánea precisa de Octavio Paz) aínda teiman na procura da acentos disonantes
como clave valorativa primordial.
No extremo contrário, defensores da fidelidade a ultranza, perseguidores das liñas
de continuidade que supoñen conectan a queixa vital de Rosalia co ferido testemuño
existencialista de posguerra ou a palabra civil de Curros Enríquez coa dicción
belixerante do social-realismo, non saben distinguir a árbore senlleira no centro de
fraga. Esta visión continuista organiza un complexo tecido de escolas angustiosamente
cinguidas, abafante rede que non deixa respirar mais que a aqueles pulmóns
conectados à máquina do sistema clasificatório. Con frecuéncia semella que os
escritores traballamos para cubrir os espazos baleiros dun esquema trazado previamente
pola man do historiador soberano, quen dirixe desde a biblioteca ucrónica do Alén
non só o relato do pasado senón inclusive o pronóstico obrigatório do porvir.
O edifício dunha Literatura resulta do concurso dunha complexa série de necesidades
apaixonadas. Cada escritor fala desde a sua privada emoción, a do seu tempo
interior e a da xeira histórica na que está inmerso. O labor criativo é as mais das veces
produto de escuro impulso, fonte explosiva que non sabe fluir por canles prefixadas.
O traballo organizativo do historiador e do crítico, o tecido de redes e conexións, o
deseño de fendas e lóstregos de cortocircuito, pode ser útil sempre e cando se saiba
preservar a paixón privada do poeta que, cando interroga ao mundo, non sabe
preocupar-se con ciéncia racional pola instalación do seu idiolecto no código histórico
da língua literária.
A história da continuidade e das rupturas desa liña de alta tensión en que consiste
a poesia debe ser seguida con atención específica en cada unha das literaturas
nacionais. Específico da nosa é, por exemplo, o derrubamento da luminosa cidade
levantada polos poetas medievais, unha urbe que medrou arredor das solemnes
quintanas do amor cortés, das prazas familiares onde se daban cita en alba os
namorados e do labirinto de ruas, calellas e calexóns por onde transitaba o rumor ou
ecoaba o escándalo do escárnio e maldicer. Aquel esplendoroso inxénio que prometia
séculos de firme canto foi logo ruina durante longas estacións de escuridade. Rosalia,
60 GALEUZCA