Nº 1991 - Asociación de Escritores en Lingua Galega

Pondal e Curros, a finais do XIX, escreben desde a inocéncia. As tres grandes voces do
Rexurdimento camiñan por unha chaira onde apenas albiscan os bultos intuidos da
tradición culta ou a próxima alcoba da lírica popular. Eles ergueron un novo edifício
sobre o baseamento de tres vontades –rebeldes de rebeldia íntima, testimonial ou
visionária– que asentan a sua dicción e a sua filosofia no discurso e no pensamento de
falas próximas ou remotas (o Romantismo español ou alemán, os textos ossiánicos)
máis non nas basas da própria tradición escrita, que fóra interrumpida pola noite dos
séculos silenciosos e constituia só unha difusa referéncia.
A literatura galega moderna nace, pois, nas ribeiras dun océano mudo. O
Postromantismo, o Realismo e o Formalismo finiseculares construen-se sen a memória
das disputas entre culteranos e conceptistas ou da brillante exibición de agudezas de
inxénio. Tampouco a nosa língua pudo aportar no seu momento a ollada racional para
o discurso ilustrado. Duas das mais importantes voces do Neoclasicismo español, Feijoó
e Sarmiento, galegos de orixe, falan en castellano.
Este siléncio interminábel tivo que condicionar non só a conciéncia fundacional
daquel fin de século senón tamén todo o proceso literário da presente centúria. Cumpre
perguntarmo-nos se non vivimos ainda hoxe constrinxidos pola fraxilidade da nosa
tradición, pola quebra da continuidade entre a Idade Média e o Postromantismo.
Se a esta necesidade de reconstrución da memória engadimos o empuxe exterior
e interior do aparato cultural español comprenderemos mellor a debilidade do conflicto
xeneracional en certos momentos do século XX, fenómeno que se por unha parte
colaborou para o afortalamento da conciéncia solidária nacionalista ou galeguista por
outra dificultou a prática dun diálogo contrastado entre pais e fillos. Un dos efeitos do
consenso é a demora no desenvolvimento de liñas innovadoras pero tamén unha maior
firmeza para a protección do património comunal, cercado sempre polo perigo da
escuridade, do siléncio e da minusvaloración.
A nosa língua e a nosa cultura viven desde o século XIX en estado de liberdade
vixiada, o que non ten impedido senón incluso potenciado un desenvolvimento
independente, mais notábel en determinadas etapas da história. Seria inxénuo, sen
embargo, crer que o proceso da Poesia galega do século XX foi desenvolvido à marxe
da tradición e da presión da sua fronteira española. Sen dúbida, o peso daquela cultura
ten exercido a sua forza con empeño frecuente, provocando às veces actitudes
asimilacionistas e acríticas pero noutras ocasións leituras indiscutíbelmente enriquecedoras.
Pero tampouco hai que minimizar a importáncia das solucións independentes
–mais abundantes do que se adoita recoñecer– ou as que derivan do achegamento a
tradicións mais lonxanas (no espazo, non no espíritu) como a europea ou a americana,
ou muito mais próximas, como a portuguesa.
Asi pois, cando falamos de tradición e ruptura como procesos aplicábeis ao
panorama lírico do século, non podemos perder de vista unha série de factores que
singularizan o fenómeno na nosa mais recente história : a discontinuidade da língua
literária durante catro séculos, a sua recuperación, impulsada por tres poderosas voces
a finais do XIX, a conciéncia solidária da necesidade de reinventar unha tradición, o
peso da literatura española cronolóxicamente paralela ou anterior, as solucións
GALEUZCA
61