30.04.2013 Views

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ESTUDIOS E RECHIRAS ARREDOL D'A LUENGA ARAGONESA<br />

Berbos e altras partidas de caráuter efeutibo<br />

Gosan tener un matiz d'ensistenzia, de repetizión -zerrina e terne- d'una<br />

determinata aizión berbal:<br />

Chiros<br />

188<br />

bienga. Ye a terzera presona de presen de suchuntibo de o berbo benir. Iste uso<br />

de dita forma enzierta con o castellano venga. "Y yo, anque canso, \uienga dar<br />

Huellas pa fer tiempo!" (p. 66); "Y vienga fer deporte" (p. 75).<br />

Una altra soluzión -taimen mes chenuina- ye l'emplego de a forma conchugata<br />

torna: "Y... ¡tornar (p. 83);"Ést¡ no li feba caso y todoyera empuxarli pa que<br />

se'n fuese. ¡Pero no! Torna que torna..."(p. 86). En iste mesmo contesto en castellano<br />

dizírbanos y venga y dale.<br />

aber<br />

Ino) aber alinios pa... '(no) tener fuerzas, rasmia, ta...'. O chiro equibalén en castellano<br />

serba Ino) tener arrestos para... "Párese una miqueta, que no he alinioa<br />

pa siguir ni pa moverme" (p. 46).<br />

no aber balura 'no tener pre'. "No ha valura. Sabe más que los ratóns..." (p. 15).<br />

aber menester I aber á menester. Lo podérbanos traduzir como 'nezesitar, amenister'.<br />

"heba menester aduya pa levar enta casa lo corrusco" (p. 135), sin<br />

garra preposizión, e "y muito más si l'hese a menester" (p. 15), con a preposizión<br />

á entre meyo. A forma mes cheneral en aragonés ye sin de preposizión e<br />

asinas gosa aparexer tamién en a poesía de V. Méndez. Con tot, quede aquí<br />

constanzia d'ista dople soluzión.<br />

Per altra man, cal apuntar que tamién ye posible l'emplego de menester acompáñate<br />

de o berbo ser, e tamién en istos casos podremos contar u no con a<br />

debandita preposizión.<br />

aber tierra 'estar u trobar-se apedecato / a'. "Tierra habié María" 'María fue apedecata'<br />

(p. 33).<br />

aber trazas I no aber trazas 'parixer / no parixer que... (que baiga á pleber, nebar,<br />

ezetra / dixar de pleber, de nebar, ezetra)'. En castellano dizírbanos tener / no<br />

tener pintas de... "Que no, padri, que no ha trazas" (p. 61). "Agora a la tardada,<br />

ya bi-n-há palmo y meyo y por las trazas que ha..." (p. 62)."[...] lo siguiba un<br />

canso can |...| que itando a ormino golladas ta dezaga, heba todas las trazas<br />

d'alguardar bella cantalada." (p. 132).<br />

afloxar-se las garretes. Ye un chiro equibalén á o castellano 'flaquear las piernas',<br />

"li s'afloxeron lasgarretas" (p. 46).<br />

apercazar. apercazar-se la pezeta 'ganar-se o sustento'. "Allora s'apercazaban las<br />

pecetas como podeban" (p. 56);"[...] pero, anque ixe espanto lo hese habíu, no<br />

heba más remeyo que siguir fendo lo que feba si quereba apercazase la<br />

peceta" (p. 94). En Vhombre l'onset aparex tamién, con un sendito semellán, o<br />

chiro lebar enta casa lo corrusco (p. 135).<br />

bes-te'n á saber-lo (pp. 21, 38, 47, 64, 82...).<br />

calar. Ye un berbo d'alto endize de frecuenzia en aragonés cheso. O suyo ámbito<br />

d'emplego coinzide con o de o berbo fuar en altras modalidaz cheograficas<br />

-Semontano, tot Sobrarbe e Ribagorza- de a luenga <strong>aragonesa</strong>. Entre toz os<br />

chiros en os que amanexe dito berbo irnos á trigar unicamén calar la pata (p.<br />

117), encara que seguramén sólo siga que un calco de a construzión castellana<br />

equibalén.<br />

dizir<br />

diz que... Ye a formula impresonal equibalén á o castellano se dice que... En iste<br />

caso concrete, a sintasis de a luenga <strong>aragonesa</strong> preszinde de o se de caráuter

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!