22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

III TROBADA (UESCA-ALQUEZRA, 2001)
latens, adurmiertas u amagatas, ban surtindo á poquet á mesura que s'atisba
ra fin d'o rechimen autócrata. Ye alabez cuan se torna á parlar de dinificazión
e estandarizazión de l'aragonés, pero ista bez ye una reaparixión, como irnos á
biyer, bien diferén d'ixa altra que, ¡ai!, as malfeitas d'a istoria tornoron natiza.
Será diferén o espazio sozial an que se chesta, pero tamién lo será o espazio
cheografico que l'aculle.
En ista ocasión o intrés per l'aragonés no naxerá en o sino de familias con
miembros aragonesofonos, ni en un territorio de luenga aragonesa. Tot ixo,
como irnos á biyer, acabará condizionando ros años posteriors. Manimenos, cal
dizir en primeras que o prenzipal barrache, o primer elemento alberso ta lo
futuro de l'aragonés se troba en bels representans d'o mundo académico, pos en
cuentas d'un quefer fecundo como lo que exerzioron Saroi'handy e Coll nos trabaremos
ista bez deban d'un seutor d'a Universidad de Zaragoza deutora d'una
filolochía muito mediatizata per as zircunstanzias políticas d'o franquismo,
tancata en ella mesma. L'aragonés se i beirá siempre en funzión d'o español
esconoxendo u inorando a fundamental contrebuzión de Saroi'handy e as angluziosas
miras e treballos iniziatos per Benito Coll e o suyo EFA.
Con tot e con ixo, ye de bels alunnos, Nagore e Vázquez, formatos en ixa
instituzión e disconformes con l'amostranza ofizial, an se tornará a sentir de
nuebas a boz d'a dinificazión d'a luenga. Per aquellas embueltas, en tierras de
luenga aragonesa, en L'Aínsa, aparex a boz d'a primera presona que fa suyo
l'aragonés e fa es posibles per charrar en a luenga d'os suyos alunnos montañeses.
Será o primer neofablador de l'aragonés: Anchel Conté. A trobada entre
ixos pioners ye un asunto de muito intrés pero se trataría d'un tema ta altro
treballo, pos agora només nos intresa siñalar istos feitos e situar-los en relazión
con es anteriors. Sólo asinas aconseguiremos una ambista plazentera d'o tema
que nos ocupa.
Á escarramanchons d'os años sisanta e setanta d'o sieglo xx se produz, doncas,
un nuebo despertar lingüístico. A esfensa d'a fabla aragonesa en ixos primers
años ba muito parella en primeras, mesmo en o propio nombre de fabla,
á la produzión literaria d'o poeta cheso Veremundo Méndez. A nueba situazión
reibindicatiba que se creya arredol de l'aragonés ba ligata á una bisión concreta
d'un rolde d'inteleutuals urbanos, que encara que no tiengan l'aragonés
como luenga natiba li dan balor, quieren conoxer-lo e dar-lo á conoxer. Son años
muito marcatos per a eferbeszenzia politica, a transizión, Paragonesismo..., tan
marcatos que ixa dinámica de cambio condiziona en gran mida o caldo sozial
que s'apuntará á ixa nueba dinificazión de l'aragonés. Aquella entusiasta colla
prebará de retrobar ixe aragonés irredento que en bella mida s'encarna en a
fegura local de Veremundo pero tamién en o espazio bital d'os nuebos baledors
d'a fabla aragonesa." Ye iste un punto ta nusaltros d'espezial relebanzia, sobre
0 que irnos á tornar cuan parlaremos d'os criterios que postulamos, en espezial
o soziolingüistico, ya que iste treballo ye mes que mes una bisión soziolingüistica
d'o tema. Perqué creyemos que aquí ye prezisamén an s'orichinan e residen
betunas d'as custions que irnos á considerar.
En 1971 Francho Nagore publica o poemario Sospiros de l'aire, obra que
pasa cuasi desaperzibita d'o conchunto sozial pero que constituirá a primera
" Se trata d'a colla que escribe El aragonés, identidad y problemática de una lengua, Zaragoza, Librería
General, 1982.
439