30.04.2013 Views

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ESTUDIOS E RECHIRAS ARREDOL DA LUENGA ARAGONESA<br />

Como achetibos e pronombres emos rechistrato, por exemplo, prou, u ra<br />

traza d'otris. Como se beye aquí: "Mire, señor obispo, por donde ha pasau este<br />

han pasau los otris".<br />

Por otro costau, en o nuestro treballo os alberbios se troban á ormino:<br />

• De tiempo, por exemplo, trobamos: ascape, de cantina, malas que, dimpués u<br />

dispués, antis u en zagueras.<br />

• Alberbios de modo, trobamos bcluns tal que a enclíticas u asirías.<br />

• De cantidá: a sábelo, a embute, casa (nada), masiau u prou.<br />

• Y de lugar: a redo!, ande, t'asti o tinento. Astí bi ha bel exemplo:<br />

-¿Ba mu lejos?<br />

-T°o.síí ba.<br />

Ta rematar iste apartau pararemos cuenta en a conchugazión berbal, a<br />

cual ye prou castellanizata. Con tot e con ixo, calerba dizir qu'emos rechistrato<br />

as siguiens formas:<br />

A traza cheneral d'o presen d'indicatibo en aragonés de ros berbos ser, aber<br />

efer ye mui conserbata en ista redolada: soi,yes,ye, sernos, sez, son; he, has, ha,<br />

emos, ez, han e foi, fas, fa, femos, fez, fan. Cal dizir que a segunda presona de<br />

ro plural de toz os berbos ha tresbatito a <strong>suya</strong> traza orichinal de ra -z zaguera,<br />

sustituyindo-se por a traza castellana (sois, habéis, hacéis). Metemos dos exemplos<br />

d'a utilizazión d'iste presen en os berbos ser e fer:<br />

Ciprés de Bara tuvo un crío después que ya no pensaba. D'esos tardanos que<br />

piensas que ya no van a valer. Y bajaba, no tenían... no tenían leche y bajaban a<br />

buscar leche a Rodellar cada dos días. No tenía nevera en aquellos años, ni nada.<br />

Y con una muía a buscar leche pa, pa casa Cañuto Rodellar. Le pregunta uno:<br />

"¿Qué tal, Ciprés?, ¿qué tal a mujer y o crío?". "Pues te pa que no ye putada, primero<br />

fer de buco, ahora de eraba".<br />

Una bieja se puso coscurros de pan en una cazuela de dos litros de bino. Se los<br />

comió. Cuando salió a la calle decía: -Bino no he bebiu, aire no'n fa, pues qué ye<br />

esto que me'n fa ir d'aquí t'allá.<br />

En iste exemplo podemos beyer, antiparti, o emplego d'o pretérito perfeuto<br />

compuesto d'indicatibo do se muestra ra traza de ro partizipio de ro berbo<br />

beber.<br />

Otro berbo que tamién s'emplega muito como en o paradigma cheneral de<br />

l'aragonés ye ro presen de ro berbo tener, por exemplo:<br />

Recotín, recotán / de la vera, vera, bán, / del palacio a la cocina, / ¿cuántos dedos<br />

//'«.vis encima?<br />

Si lo dices por mí, ahí te ties o menudo.<br />

O siguién testo muestra o emplego de ro pretérito imperfeuto d'indicatibo<br />

en ista redolada:<br />

404<br />

Llega a casa: "Que me sigueban, que me cogeban por detrás, un pantasma, un<br />

fantasma, que teneba detrás de yo corriendo".

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!