30.04.2013 Views

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

III TROBADA (UESCA-ALQUEZRA, 2001)<br />

Pero, encara que no s'es trobato nunca ixe balioso archibo, entendemos que<br />

caldría aber feito os posibles per enzetar una campaña sistemática d'encuestas<br />

diacronicas, preguntando sobre qué cosas diziban os lolos d'os nuestros informadora<br />

autuals en aquels dezisibos años. Nos se fegura como se, de bella traza,<br />

ixos elementos se dasen ya per perditos irremisiblemén, u pensando alcaso que<br />

os esfuerzos per empizipiar una fayena asinas no podeban dar guaires resultatos<br />

asperanzadors." Per cuentra, a nuestra propia esperenzia apunta en altra<br />

linia e nos contrimuestra que, se mesmo agora encara ye estato posible arrullar<br />

luz sobre ixas bozes que dixoron d'usar-se en os años 30 e 40, cuánto mes<br />

no s'es feito fa 20 u 10 años tan sólo.<br />

Creyemos, per tanto, que en un erenzio de tantos sieglos no pueden de<br />

garra traza prener-se como prenzipal referenzia os libéis cada begata mes<br />

patuesizatos d'a luenga d'os reziens cuaranta u zincuanta años. Cal pensar<br />

que, tanto en o fonético, o morfolochico, o sintatico, o lecsico e a semántica, o<br />

prozeso de glotofachia ha feito que muitas carauteristicas patrimonials de<br />

l'aragonés se metan en o caxot d'os elementos pasibos per parti d'os propios<br />

fabladors. Iste ye un punto en o que emos d'estar muito créticos.<br />

O segundo punto, como no podeba estar d'altra forma, se refiere á o cruzial<br />

paper que a presenzia d'as luengas en contauto ha chugato en a forniazión<br />

e eboluzión d'o romanze aragonés. Con o paso d'o tiempo se bei que, no<br />

ya en o estamento unibersitario sino mesmo en l'asoziazionismo en pro de l'aragonés,<br />

s'ha treballato con uns postulatos ispanistas propios d'unas miras<br />

académicas bien concretas que s'imparten en o marco d'o mundo ispano, como<br />

o d'a Universidad de Zaragoza, mes atenta á os referens filolochicos españols<br />

que no á altros mes bezins. A falta d'una lingüistica comparata e contrastata<br />

de l'aragonés con l'oczitano-gascón e o catalán ha feito que en o tiempo de<br />

muitos años s'esconoxesen e inorasen totas as semellanzas que a nuestra<br />

luenga tien con os altros dos idiomas romanzes d'os Pirineus. Ye sosprendén<br />

constatar en qué mida o lesico, a morfolochía e a sintasis de l'aragonés casa,<br />

como bella metat bezona, en os d'ixas dos luengas chirmanas. O feito de no<br />

aber inzidito pro, u mica, en as semellanzas d'ixe espazio pirinenco ha suposato<br />

que l'unico referen con o que, dica agora, s'han feito cuasi totas as comparanzas<br />

siga estato ro castellano, o que ha contribuito á distorsionar mes a<br />

naturaleza propia de l'aragonés, á desnaturalizar-lo e á que se fique en a<br />

órbita lingüistica d'a luenga ofizial, biziando o propio modelo de protoaragonés<br />

común.<br />

Toz es que conoxcan, sisquiera una miqueta, una d'as dos luengas bezinas<br />

entenderán á qué nos sernos referindo e as dibersas mancanzas que dimanan<br />

de no aber acudito e contrastato as nuestras parlas <strong>aragonesa</strong>s con as oczitanogasconas<br />

de Bearne, Bigorra, Cominches e Aran e con as catalanas de Ribagorza,<br />

Pallars Sobirá e Pallars Jussá. Cal ir cambiando a bisión sobre l'aragonés<br />

e biyer que a <strong>suya</strong> filiazión iberorromanica ye sólo una berdat á meyas, pos<br />

en muitos elementos de lesico, de morfolochía, de sintasis, de semántica l'aragonés<br />

ba aparexendo cada bez mes amanato á ro espazio galorromanico: oczi-<br />

" Ixn ye o que se desprende d'as parolas que Francho Nagore fa en ¡i introduzión d'a <strong>suya</strong> gramática<br />

cuan diz: "No cal lampó chcmecnr por o que se'n ese puesto salbar y s'ha trafegau. Bi ha qu'aconortar-se<br />

con o qu'agora en emos", p. 21. U as d'istos bersos d'o poemario Cutiano agücrro que eU solos<br />

parlan: "De cada parahra muerta / d'a nuestra biella fabla / prexinuremos milenta / que tornen á<br />

suplanta-la", p. 78.<br />

451

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!