30.04.2013 Views

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

22. Estudios y rechiras arredol d´a lengua aragonesa y a suya ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

III TROBADA (UESCA-ALQUEZRA, 2001)<br />

demos dizir. Se femos comparanzas d'a nuestra ortografía con a d'as altras<br />

luengas bezinas, constatamos cómo compartimos soluzions comuns; asinas<br />

tanto en l'oczitano como en italiano, e mes rezienmén en sardo, s'ha preszindito<br />

tamién d'una -h- que se consideraba innezesaria. Mesmo en os primers años d'a<br />

reforma fabriana d'o catalán o propio Pompeu Fabra yera d'o parexer que ixa<br />

letra eba d'eliminar-se d'a grafía d'a luenga bezina, pero a tradizión podio mes.<br />

De modo que en a eliminazión d'a -h- creyemos que s'enzertó e con buen criterio.<br />

Se siguimos con ixe mesmo criterio de lingüistica románica comparata en<br />

a <strong>suya</strong> grafía, biyemos que cuan arringleramos una serie paradigmática de<br />

bocables cultos d'o tipo embergadura, imbestigazión, serbizio, unibersidá... u<br />

patrimonials de fondo común románico, güellamos que, per cuentra, l'aragonés<br />

ye Túnico d'os treze romanzes autuals en que s'ha preszindito d'o grafema -v-.<br />

Consideramos que aquí no fue una ideya enzertata ta l'aragonés eliminar ixa<br />

letra, perqué, se quiera u no, se trata d'una luenga neolatina e no puede sustrayer-se<br />

á tota una tradizión que garra altra luenga chirmana no ha albandonato.<br />

O feito que, de treze luengas romanzes, doze mantiengan a -u- e sólo que<br />

nusaltros la eliminemos nos desepara d'ixa casa común que ye a Romanía e fa<br />

que sin garra duda a nuestra grafía choque á muitos güellos. Creyemos que ye<br />

prezisamén per iste punto concreto per o que no pocas presonas se muestran<br />

eszeuticas deban d'una ortografía que se torna asinas pintoresca, estraña, per<br />

no dizir inculta.<br />

Se aplicamos un criterio istorizista e un altro de representazión dialeutal<br />

emos d'asumir que a tradizión escrita antiga e dialeutal, dende as Coplas de<br />

Santa Orosia dica os autors dialeutals prebios á ra grafía d'o 74, s'ha serbito<br />

d'una grafía que encara que siga deutora d'o castellano ha marcato, se quiera<br />

u no, bella tradizión que no podemos inorar de tot, d'a que podemos mantener<br />

bels elementos, como ro debandito. Se, finalmén, tornamos á inzidir en un criterio<br />

soziolingüistico, constataremos que os tres criterios anteriors bienen á<br />

reforzar iste zaguero. Sernos deban d'una grafía de muito peso fonetizista que<br />

no ha cuallato entre os montañeses e que s'alparta d'a mes biella tradizión<br />

románica. Creyemos que planteyar, como se fazió, a ortografía de l'aragonés en<br />

términos de trigar entre un criterio fonético u un altro etimolochico fue muito<br />

estremato, se podría aber agafato un camín mes intermeyo. Asinas, coinzidimos<br />

con Juan Carlos Moreno Cabrera, catedrático de lingüistica en a Universidad<br />

Autónoma de Madrid, cuan diz:<br />

Hay dos criterios esenciales para determinar la coherencia de los sistemas ortografieos:<br />

el fonético y el etimológico. El etimológico parece más aconsejable, por<br />

no estar tan atado a las contingencias del cambio fonético de las <strong>lengua</strong>s y por<br />

posibilitar un tratamiento más igualitario de todas las variedades de una <strong>lengua</strong><br />

que usan un mismo sistema ortográfico. •<br />

Creyemos que l'aragonés debería adotar-se d'una reforma ortográfica que<br />

planteyás una soluzión de compromís entre a que benimos usando istos<br />

trenta años (en reyalidat entre os que escribimos en aragonés común e bels<br />

pocos autors dialeutals, ya que o resto no la usa pas), una soluzión de com-<br />

• Mnrcno Cabrera, Juan Carlos, La dignidad e igualdad de las <strong>lengua</strong>s, Madrid. Alianza, 2000, pp.<br />

180-181.<br />

457

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!