Tamos fa<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> diferencies ente los dos llibros <strong>de</strong>Pablo, diferencies qu'alcontramos fasta agora nesi cambiu<strong>de</strong> tonalidá que vien dada po<strong>la</strong> distinta disposición presonal<strong>de</strong>l poeta ante I'amor que cancia. Pero nun m'escaezod'otra diferencia muncho más fon<strong>de</strong>ra, muncho más <strong>de</strong>terminantepal resultáu final d'esti Ilibru: falo <strong>de</strong> <strong>la</strong> diierencia<strong>de</strong> <strong>la</strong> mesma llingua'n que s'escribe unu y otru,castel<strong>la</strong>nu nel primeru y asturianu nel segundu. Na plumapoética <strong>de</strong> Pablo esa llingua asturiana, llingua <strong>de</strong> Uaboratoriu,ñidiamente, porque ¿qué llingua Eteraria, y más poética,nun ye <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratoriu? (habrá que recorda-yos a munchosgiayaores escontra'l bable lo que yá dixera Fray Luis<strong>de</strong> León nel entamu a Los nombres <strong>de</strong> Cristo, cuandu diz:«.piensan que hab<strong>la</strong>r romance es hab<strong>la</strong>r como se hab<strong>la</strong> enel vulgo y no conocen que el bien hab<strong>la</strong>r no es común,sino negocio <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>r juicio, ansí en lo que se dicecomo en <strong>la</strong> manera como se dice))), esa Ilingua, repito,muéstramos una fuercia espresiva rellumante. Na pluma <strong>de</strong>Pablo esa &ngua vístese cdos meyores vistíos <strong>de</strong>l llinguaxepoéticu, un llinguaxe perfechu pa canciar al amor, dobláud'ironía y <strong>de</strong> tenrura a vegaes, d'una sosegada me<strong>la</strong>nconíacuasi siempre. Munches coses podríen dicise d'esi llinguaxe,<strong>de</strong> <strong>la</strong> so a<strong>de</strong>cuación y permeabilidá comu instrumentu <strong>de</strong>trabayu, pero eso diba llevamos a otros vericuetos lliterariosy yo nun toi equí pa roba-y cámara o semeya a Pablo.Barrunto que con llibros <strong>de</strong> poesía como ésti, <strong>la</strong> llíricaasturiana atud enceta a tener mo<strong>de</strong>los valoratibles pa lesnueves xeneraciones d'escritores asturianos. Nun ye I'únicuque güei po<strong>de</strong>mos lleer los qu'amamos <strong>la</strong> llingua, perocomu ca ún d'ellos, ye distintu, ye presonalísimu, ye <strong>de</strong>los que, encuantes que se zarren po<strong>la</strong> cabera páxina faena ún g<strong>la</strong>yar, al altu <strong>la</strong> lleva, jmenudu poeta!Na segunda vuelta d'esta presentación a dúas vocespaezme interesante empezar situando a Pablo Ardwiailzanel llugar que-y correspuen<strong>de</strong> ente los poetas asturiunuscontemporanws. Compañeiru <strong>de</strong> xeneración d'actores tanconocios yá camu Xuan Xosé Sánchz Vicente, FelipdPrieto, Manuel Asur ou Nel Amaro, Ardiscata ya l'últimu<strong>de</strong> todos ellos n'empezm a publicar <strong>la</strong> sua obra asturiana.
Failo xustamente cuandu nel horizonte empiezan a vese losprimeiros trabayos d'una xente más moza, qu'intenta orientarn'outru sen <strong>la</strong> sua producción poética.Ahí taban los versos políticos <strong>de</strong> Sánchez Vicente,d'Asur, los retratos prietos, cargaos <strong>de</strong> fuercul, #una socieda<strong>de</strong>marxinal <strong>de</strong> <strong>la</strong> que nos fa<strong>la</strong> Amaro, <strong>la</strong> poesía humana<strong>de</strong> Felipe Prieto. Poesía social ou cívica son pcú<strong>la</strong>brasque po<strong>de</strong>rían <strong>de</strong>finir <strong>la</strong> obra <strong>de</strong> todos ellos se fixerafalta facelo. Que l'amor tea presente nos sous versos nunya, a estas alturas, ninguna noveda<strong>de</strong>. Pero <strong>de</strong> ningunu sepo<strong>de</strong>ríu <strong>de</strong>cir que ya, comu lo ya Pablo, el pveta <strong>de</strong>l amor<strong>de</strong> Ee nuesa lliteratura. Con él yá nun atopamos poesía nacional,versos que nun iban tener sentiu <strong>de</strong> nun tar escritosn'asturianu, sinón intimismu, un esquisitu curiau na dicción,un equilibriu entre <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra ya'l tema amorosu.Nao% tien <strong>de</strong> rmu entós <strong>la</strong> escelente acoyida que los sousversos tuvienon ya tienen entre los lktores más nuevos; túbamosante un poeta <strong>de</strong> sensibilida<strong>de</strong> cercana a <strong>la</strong> nuesa.Pero primeiru que Pablo Ardisana nos rega<strong>la</strong>ra los souspoemas en Lletres Asturianes, yá publicara'n 1980 un peqmullibru <strong>de</strong> versos en castel<strong>la</strong>nu, una edición privadaque nun <strong>de</strong>bemos esquicer: Única Geografía. Pa enten<strong>de</strong>r<strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> <strong>la</strong> sua obra hui que lo tener en cuenta, y5qu'iniciu un ciclu que se continúa n'Armonía d'anxélicasirena, ya tamién nun prósimu cuadanu d'unos poucos poemasque se titu<strong>la</strong> Rosamaría. Por eso sería interesante que,cuandu Pablo reaieya nun llibru <strong>la</strong> sua obra completa, porexemplu <strong>la</strong> <strong>de</strong>sta década, en 1990, esti llibru Onica Geografíaapaeciera billingüe. con una aprosimacwn asturiana dorixinal cmtelhu.El núcleu temáticu <strong>de</strong> <strong>la</strong> sua poesía ya l'amor, ou pormeyor <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> «memoria enamorada», títulu <strong>de</strong>l primeiru<strong>de</strong> los poemas d'Onica Geografía. Un poeta tan minucwsucomu Ardisana, que fai ya refa una ya outra vmhz lossous versos, busca, comu quería Guillén, «<strong>la</strong> fiel plenitudrle <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras)). Noda <strong>de</strong> fa<strong>la</strong>+ por fa<strong>la</strong>r, ninguna vanapa<strong>la</strong>brería. Por aciu d'el<strong>la</strong>s tendráse una meyor conocencia,&&.se una más acertada versión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cousas. Necesitasepa eso rigor, or<strong>de</strong>, que nada que<strong>de</strong> al azar. Tamos ante unpoeta ElúcZdu, plenamente consciente <strong>de</strong>l valir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>brasque cver<strong>de</strong>cen)) (por <strong>de</strong>nr comu él) <strong>la</strong> menoria, plenamenteconsciente <strong>de</strong>l valir <strong>de</strong> <strong>la</strong> poesút que tresforma alhme ya-y da ou <strong>de</strong>be &-y <strong>la</strong>s respuestas que busca.Pablo Ardisana quier, igual que Dante, mudar l'amoren po& a través <strong>de</strong>l suañu, fmer presente l'amada nosversos porque <strong>la</strong> sua presencia <strong>de</strong>tién el pu'l tiempu, ya'nllograr esa eternizacwn, esa permanencia tu <strong>la</strong> salvación: <strong>la</strong>poesía vence al tiempu.Un escenuriu natural, <strong>de</strong> sol ya mar, <strong>de</strong> lluz azul <strong>de</strong> <strong>la</strong>infancia sirve <strong>de</strong> fodu, <strong>de</strong> EEugm, al amor que m izueite<strong>de</strong> l'ausencia se rememora. Sitios <strong>de</strong>terminaos <strong>de</strong> <strong>la</strong> xeografíatrain al poeta alcordanzas bien concretas d'aqueltiempu, comu nel poema «San Antolín <strong>de</strong> Beón» <strong>la</strong> mirada,ou comu'l mar, el ríu ou <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ya por o&'l poeta paseya<strong>la</strong> sua soleda<strong>de</strong>, train <strong>la</strong> presencia <strong>de</strong> I'amadu a <strong>la</strong> memoria,en tantos outros a lo l<strong>la</strong>rgu <strong>de</strong>l 12ibru.Hui nél mui poucas referencias culturales esplícitas,peru <strong>de</strong>stacan dúas. D'una parte, pa ascon<strong>de</strong>se «mui a soles))co<strong>la</strong> amada búscase unu <strong>de</strong> los espacios <strong>de</strong> Chillida.Por ouha parte compárase <strong>la</strong> piel d'el<strong>la</strong> cok perfina ma<strong>de</strong>raque trabayaba Navascués. N'única Geografía <strong>de</strong>cíasenosque'l rostru d'Henar tamién fora soñáu por Bernini:I'ánxel que dispara'l durdu contra Sta. Teresa.Comu yá diximos, nada se <strong>de</strong>ixa al azar. Cada versu<strong>de</strong> cada poema ya una nueva noticia que nos da'l poeta paque puédamos completar con él el sou mundu líricu. tresparmte,lluminosu ya concisu. 5Pa terminar yá esta breve presentación, estes notes tomadasun poucu al aldu, quixera <strong>de</strong>cir que n'Armonía d'ánxélicasirena hai un poema, el segundu <strong>de</strong>l llibru, «Color<strong>de</strong> <strong>la</strong> cane<strong>la</strong>)), o& tán abondas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> <strong>la</strong> súdpoesíu, dalgunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dualida<strong>de</strong>s sobre <strong>la</strong>s que'l poeta construi'lsou mundu interior: l'agora (que ye otru tiempu)frente al entós <strong>de</strong> <strong>la</strong> infancia; el tú que se refier a l'amada(Henar se-y diz nel primer llibru ya compárase<strong>la</strong>, anque
- Page 5 and 6:
La presencia de la llingua nos rnu
- Page 8 and 9:
Una encuesta Ilinguística nel sieg
- Page 10 and 11:
29 .O) i Qué consecuencies importa
- Page 12 and 13:
Herr 13, encontiando l'esporpolle d
- Page 14 and 15:
de Bouhours, qu'esborria la distinc
- Page 16 and 17:
es xoncíes a un llinguax francu, p
- Page 18:
grupu humán nel que la llingua ye
- Page 21 and 22:
2. Na marina oriental asturiana rep
- Page 23 and 24:
«juntos y unánimemente dijeron: Q
- Page 25 and 26:
13) La Moría (Llanes):Barriu d,e l
- Page 27 and 28:
Siend,o abondos los exemplos del to
- Page 29 and 30:
Per otra parte, estos testimonios a
- Page 31 and 32:
que poder iguar aquellos; de mou es
- Page 33 and 34:
otra mora - more, de non fácil int
- Page 35 and 36:
c 1 a v i c u 1 a > llavía (Llena)
- Page 37 and 38:
qu'enantes señalé na llingua. D'o
- Page 39 and 40:
gurada por circunstancias política
- Page 41 and 42:
4.-¿Sedesprende una consecuencia?D
- Page 43 and 44:
presente d'e la lengua. En efecto,
- Page 45 and 46:
en el extranjero, se instaló en Ca
- Page 47 and 48:
ta sociolingüística en todo el Pr
- Page 49 and 50:
Vieyu altu alemán: sten (stan). Vi
- Page 51 and 52:
a prehistórica n7Asturies7 preindo
- Page 53 and 54:
(n > nn > E) con ciarru de la e en
- Page 55 and 56:
Celta-bretón: barf 'barba'. Llítu
- Page 57 and 58:
11.-CONTAMÍN ('CONTAP'IINATIO') DE
- Page 59 and 60:
le lleonés. FALISGA < fauvent)isca
- Page 61 and 62:
26.-ASTURIANU: GUARAR pro GORAR ( G
- Page 63 and 64:
Esti sistema na crianza de pallabre
- Page 65 and 66:
doropéu ten-/tan- 'estirar', 'este
- Page 67:
Llatín-asturianu: YA < et (casteil
- Page 70 and 71:
nel!a tamién 10s fitotopónimos de
- Page 72 and 73:
les. Pertenez a éste últimu. 'Hai
- Page 74 and 75:
entá quedan restos de lo ,que foi
- Page 76 and 77:
iLArtosina ya Artedal ufiertan una
- Page 78 and 79:
llinguas xermánicas. Ya d'orixen d
- Page 80 and 81:
z g ; 3E K . M WO'Z k cjC O c dam 3
- Page 82 and 83:
La cibiella ya una atadura feita pr
- Page 84 and 85:
a. La Fayona: Monte, nlUrria.b. El
- Page 86 and 87:
d. Suffresnu: Prau, tierra, El Cout
- Page 88 and 89:
i a 64, ta presente nel nome .dlun
- Page 90 and 91:
LIV. MIXACANEl mixacán ou meixacá
- Page 92 and 93:
dente. En Somiedu güei yá nun se
- Page 94 and 95:
Ya probable que 1 ya a vengan d'un
- Page 96 and 97:
-ada < - a tu m, - a t a m val tami
- Page 98 and 99:
touza); lleonesas ya aragonesas (to
- Page 100 and 101:
.SS A 9z.z 'd '.U .o :ape!l3 .yy'9E
- Page 102 and 103:
del Arca, gestada en ambientes no o
- Page 104 and 105:
matúrgicas con la tierra humedecid
- Page 106 and 107:
Texto de la Crónica Rutenm:(Segund
- Page 108 and 109:
'PPZ 'd '(986L 'l!P3) se!JWW :-!J9S
- Page 110 and 111:
Cintu. ElColgaes de la sierra La Fa
- Page 113 and 114:
La vía del CintuLos LlanosLa Mozqu
- Page 115 and 116:
humancs, aunque se conceptualicen c
- Page 117 and 118:
familia con documentación tanto hi
- Page 119 and 120:
4. Cuatro hablaron en presente y do
- Page 121 and 122:
pensaciones, en dinero y especies,
- Page 123 and 124:
sólo no son incompatibles, sino ne
- Page 125 and 126:
ción de la propia ralidad. Esta ve
- Page 127 and 128:
cue~ztio, que val pa tener pol cumb
- Page 132 and 133: LLETRES VIEYESCarta de 188~En marzu
- Page 134 and 135: duras, ij nó ,dice có la su" alta
- Page 136 and 137: messura de la Ilingua. E 9 mUchu y
- Page 138 and 139: á ñeruássu, facen el cuchu pa cu
- Page 140 and 141: Campanes les de Toledu:Rollu el de
- Page 142 and 143: vn seruiciu al tené cuEta del babl
- Page 144: i háto comu hacienda, llamaos ási
- Page 147 and 148: TRESS NOTES D'AMORÑidies les palla
- Page 149 and 150: ti y polos tos fiyos, que tienen al
- Page 151 and 152: MUYER: iYe polos fiyos polo que yo
- Page 153 and 154: lo soilutos): -Perdóneme,padre; se
- Page 155 and 156: porque esti tipu de «shows» (desa
- Page 157 and 158: TRAVESTI: Nun puedo. Yeren muyeres.
- Page 159 and 160: niéndose). Siga. Pero seya breve.
- Page 161 and 162: nin muyer, voi quedar una risión,
- Page 163 and 164: cia, muncha gracia! ¿Entendederes
- Page 168 and 169: CARTA OFICIAL A LA R.A.E.Ilmo. Sr.
- Page 170 and 171: -$4: p;.*1UTe a s3-e'~8 3'Si! o * g
- Page 172 and 173: Dende'l pasáu mes d'mhobre «La Vo
- Page 174 and 175: Telvino González, Evanxeliu de Sm
- Page 176 and 177: y los homes quixeren más les teneb
- Page 178 and 179: Hui dellos años, mumhos de nós, d
- Page 182: nun tenga muita importancia, con ou
- Page 185: ACABÓ D'EMPRENTASENOS TALLERESARTE