2 - Academia de la Llingua Asturiana

More documents

Recommendations

Info

En resultes: hai tres pallabres n'asturianu pa nominarel perru:Celta-asturianu: CUZU (corriente n'ocidente). Llatínasturianu:CAN (ralu). Preindoropéu-asturianu-castellán:PERRU.1V.PALLABRES INDOROPEES PRELLATINES NOSXUEGOS DE LOS NENOS.Dacuandu les pallabres titulares de los xuegos " -t los nenosrzes ddeer aturer recmyen pz estricufien lo c~ltm-a dexente ya pueblos pretéritos. Esti ancestru cultural enciarráunos pallabres d'estos xuegos perdura hasta güei per trasmisiónoral de padres a fíos ya de güelos a nietos, comu unabona fonte d'información pa la historia del home.35.-ASTURIANU: el xuegu 'la CUCA renta' (= elxuegu 'la NUEZ rentable'), percucháu nel Baxu Narceadende'l tiempu los oeltes hasta güei. La paUabra tituleraCUCA dizmos que I'indoropéu ocidental, pa denomar laNUEZ, tien la bas knu-:Celtairlandés: cn2 < knu-. Vieyu-islandés: hnot -t,mientres n'asturianu ya'n Ilatín ye -e-.La llimiitación -llingiiística del CUCA astur ye taxanti:sólo remanez nel xuegu los escollinos llamáu 'la CUCArenta'. Asina, oise decir a los nenos en tiempu la cosechales nueces:Xuguemos a la CUCA renta.Tamién oise de ralu'n ralu a les vieyes del Baxu Narcm:Toma, ninín, delles CUQUES (nueces).En resultes: hai n'asturianu una mesma pallabra, enduplicáu, pa decir 'nuez':Celta-asturianu: CUCA (ralu) < k(n)u-c-a. Llatin-asturianu:NUEZ (corrienti) < (k)nu-c-36.-ASTURIANU: TAINA 'palma la manu' ( = manutiesa, dida, estirada, abierta), ya comu deriváu ta'lverbu entainar, con orixen nel raízu panindoropéu ten-/tan- 'estender', 'estirar', etc.El campu llingüísticu d'esti nome TAINA ye muy reducíu:sólo remanez n'espresiones d'enfadu ente los nenos,comu ésta:Xuan, voi arreati una TAINA (una torta), un TAINA-ZU (un tortani).Tamién perduró nel xuegu los escolinos:Zorru, morru, picu, TAINA.Esti xuegu, comu pue visllumase, ta formáu tan sólo depaiiabres prerromanes:Zorry morru (preindoropéu) ya picu, TAINA (indoropéuprellatinu).Dacuandu les pallabres, comu nesti suceder, apuntenla vieyera les coses:Asina, TAINA dizmos qu'esti xuep yera vá xugáupolos nenos celtes. Atalantamos esto. ~orque'l correllatuetimolóxicu más allegáu a TAINA ta'n celta ya n'otres1linp;Ues indoropees:Celta-irlandés: tane ya ta4a)e 'tiesu', 'estiráu'. Griegu:TE~VW < TEV-y-O < ten- 'estender', 'estirar'. Védicu: tun-'estender', 'estirar', etc.La tradución de TAINA comu 'palma la manu' ( = manutiesa, estirada, etc.) non sólo se deduz del raízu panin-
doropéu ten-/tan- 'estirar', 'estender', etc., sinón que tamiénsurde de la mecánica del mesmu xuegu: asina, únde los nenos xugantes diz 'taina', mostrando la palma lamanu', etc.V.-PALLABRES FAIDETOU ('FACTOTUM') INDO-ROPEES PRELLATINES.La llingua asturiana, comu les más de les Ilingües, tienpallabres (n'especial, verbos) d'ampliu espetru semánticu,iiamaes paWres jactotum ('foideióu'j. Esies pdabres pertenecennes llingües a un estadiu primariu, en qu'una pallahrade carga sinificativa indefinida valía pa 'too', a basde diferentes contestos sintásicos, obedwiendu a la carencia'lvocabulariu ya tamién a la llei del minimu esfuerzu.Asina, tenemos el nome común COSA, que val pa tm,:La cosa anda mal (= la economíu anda mal) (contestueconómicu). La cosa anda mal (= h salú a& mal) (contmtusanitariu). La cosa anda mal (= el estudiu anda mal)(contestu estudiantil), etc.Asina, podíemos deducir los más diversos sinificaos pacosa, exemplu tres exemplii.Les Ilingües modernes europees tienen pal 'serno' fa&-liar los sos verbos factotum preferíos, comu'l verbu FACER,DAR, etc. Otru tantu acaez coles Ilingües inclctrepees yatamién col vieyu astur con dos verbos indoropeos prellatinos:37.-ASTURIANU: ENTAMAR, comu verbu, ya EN-TAMU, comu sustantivu, pertenecen al vieyu astur, que supervivierunal llatín, debío al so ampliu espetru sinificativuya'l costanti usu:1 .-Acordar, proyetar, idiar, resolver, determinar:Entamamos dir d'escursión, peru púnxose'l tiempu revueltuya nun fuimos.(Acordamos dir.. .).2 .-Fixar, poner:Entamamos la fecha'l oasoriu pal día San Xuan.(Fixcamos la fecha'l casoriu.. .).3.-Fam, armar ya formar con sen de 'facer':iVaya argáu qu'entamanon los glayos ente los arveyos!ivaya argáu que fixenon.. .).4.-Entablar, orixinar:L'amarradiella enturnada ente Xuan ya Pepi foi per aciude la Margarita.(L'amarradiella entablada.. .).5 .-Comencipk.Enturnamos les vacaciones al otru día de los esámenes.(Comencipiamos les vacaciones. . . ).6 .-Preparar:Entamar tronaes, etc.(Preparar tronaes, etc.).El correllatu etimolóxicu d'ENTAMAR tan sólo apaeznel verbu francés entamer, col sinificáu d'entablar, comencipiar,etc. Acamiéntase qu'esti entamer francés seya quiciásuna reliquia del celta-galu ya, darréu, I'entamar asturianuconsidérese reliquia del celta- ashir.3 8 .-ENTAMU 'material', 'equipu', 'preparativu', 'cosa'en xeneral:L'entamu la pesca, l'entamu la caza, l'entamu l'estudiu,l'entamu'l pleitu, l'entamu la llabranza, l'entamu'l casoriu,etc.39.-ASTURIANU: ENTAINAR (tamién ANTAI-NAR), deriváu de TAINA a traviés del prefixu en-, surdedel raízu panindoropéu TEN-/TAN- 'estender', 'estirar','dase priesa', etc. Comu verbu factotum ye abondu conocíuya usáu colos más diversos sinificaos:1.-Sinificáudesplegme:etimolóxicu: estendese, estirase, abrise,Los soldáus entainaron monte arriba.(Los soldaos despleganon.. . ).
Page 5 and 6:
La presencia de la llingua nos rnu
Page 8 and 9:
Una encuesta Ilinguística nel sieg
Page 10 and 11:
29 .O) i Qué consecuencies importa
Page 12 and 13:
Herr 13, encontiando l'esporpolle d
Page 14 and 15: de Bouhours, qu'esborria la distinc
Page 16 and 17: es xoncíes a un llinguax francu, p
Page 18: grupu humán nel que la llingua ye
Page 21 and 22: 2. Na marina oriental asturiana rep
Page 23 and 24: «juntos y unánimemente dijeron: Q
Page 25 and 26: 13) La Moría (Llanes):Barriu d,e l
Page 27 and 28: Siend,o abondos los exemplos del to
Page 29 and 30: Per otra parte, estos testimonios a
Page 31 and 32: que poder iguar aquellos; de mou es
Page 33 and 34: otra mora - more, de non fácil int
Page 35 and 36: c 1 a v i c u 1 a > llavía (Llena)
Page 37 and 38: qu'enantes señalé na llingua. D'o
Page 39 and 40: gurada por circunstancias política
Page 41 and 42: 4.-¿Sedesprende una consecuencia?D
Page 43 and 44: presente d'e la lengua. En efecto,
Page 45 and 46: en el extranjero, se instaló en Ca
Page 47 and 48: ta sociolingüística en todo el Pr
Page 49 and 50: Vieyu altu alemán: sten (stan). Vi
Page 51 and 52: a prehistórica n7Asturies7 preindo
Page 53 and 54: (n > nn > E) con ciarru de la e en
Page 55 and 56: Celta-bretón: barf 'barba'. Llítu
Page 57 and 58: 11.-CONTAMÍN ('CONTAP'IINATIO') DE
Page 59 and 60: le lleonés. FALISGA < fauvent)isca
Page 61 and 62: 26.-ASTURIANU: GUARAR pro GORAR ( G
Page 63: Esti sistema na crianza de pallabre
Page 67: Llatín-asturianu: YA < et (casteil
Page 70 and 71: nel!a tamién 10s fitotopónimos de
Page 72 and 73: les. Pertenez a éste últimu. 'Hai
Page 74 and 75: entá quedan restos de lo ,que foi
Page 76 and 77: iLArtosina ya Artedal ufiertan una
Page 78 and 79: llinguas xermánicas. Ya d'orixen d
Page 80 and 81: z g ; 3E K . M WO'Z k cjC O c dam 3
Page 82 and 83: La cibiella ya una atadura feita pr
Page 84 and 85: a. La Fayona: Monte, nlUrria.b. El
Page 86 and 87: d. Suffresnu: Prau, tierra, El Cout
Page 88 and 89: i a 64, ta presente nel nome .dlun
Page 90 and 91: LIV. MIXACANEl mixacán ou meixacá
Page 92 and 93: dente. En Somiedu güei yá nun se
Page 94 and 95: Ya probable que 1 ya a vengan d'un
Page 96 and 97: -ada < - a tu m, - a t a m val tami
Page 98 and 99: touza); lleonesas ya aragonesas (to
Page 100 and 101: .SS A 9z.z 'd '.U .o :ape!l3 .yy'9E
Page 102 and 103: del Arca, gestada en ambientes no o
Page 104 and 105: matúrgicas con la tierra humedecid
Page 106 and 107: Texto de la Crónica Rutenm:(Segund
Page 108 and 109: 'PPZ 'd '(986L 'l!P3) se!JWW :-!J9S
Page 110 and 111: Cintu. ElColgaes de la sierra La Fa
Page 113 and 114: La vía del CintuLos LlanosLa Mozqu
Page 115 and 116:
humancs, aunque se conceptualicen c
Page 117 and 118:
familia con documentación tanto hi
Page 119 and 120:
4. Cuatro hablaron en presente y do
Page 121 and 122:
pensaciones, en dinero y especies,
Page 123 and 124:
sólo no son incompatibles, sino ne
Page 125 and 126:
ción de la propia ralidad. Esta ve
Page 127 and 128:
cue~ztio, que val pa tener pol cumb
Page 132 and 133:
LLETRES VIEYESCarta de 188~En marzu
Page 134 and 135:
duras, ij nó ,dice có la su" alta
Page 136 and 137:
messura de la Ilingua. E 9 mUchu y
Page 138 and 139:
á ñeruássu, facen el cuchu pa cu
Page 140 and 141:
Campanes les de Toledu:Rollu el de
Page 142 and 143:
vn seruiciu al tené cuEta del babl
Page 144:
i háto comu hacienda, llamaos ási
Page 147 and 148:
TRESS NOTES D'AMORÑidies les palla
Page 149 and 150:
ti y polos tos fiyos, que tienen al
Page 151 and 152:
MUYER: iYe polos fiyos polo que yo
Page 153 and 154:
lo soilutos): -Perdóneme,padre; se
Page 155 and 156:
porque esti tipu de «shows» (desa
Page 157 and 158:
TRAVESTI: Nun puedo. Yeren muyeres.
Page 159 and 160:
niéndose). Siga. Pero seya breve.
Page 161 and 162:
nin muyer, voi quedar una risión,
Page 163 and 164:
cia, muncha gracia! ¿Entendederes
Page 168 and 169:
CARTA OFICIAL A LA R.A.E.Ilmo. Sr.
Page 170 and 171:
-$4: p;.*1UTe a s3-e'~8 3'Si! o * g
Page 172 and 173:
Dende'l pasáu mes d'mhobre «La Vo
Page 174 and 175:
Telvino González, Evanxeliu de Sm
Page 176 and 177:
y los homes quixeren más les teneb
Page 178 and 179:
Hui dellos años, mumhos de nós, d
Page 180 and 181:
Tamos falando de diferencies ente l
Page 182:
nun tenga muita importancia, con ou
Page 185:
ACABÓ D'EMPRENTASENOS TALLERESARTE
show all

2 - Academia de la Llingua Asturiana

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?