12.07.2015 Views

2 - Academia de la Llingua Asturiana

2 - Academia de la Llingua Asturiana

2 - Academia de la Llingua Asturiana

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

'muyer': trátase d'una pal<strong>la</strong>bra-raízu indoropea <strong>de</strong>l precelta-celta,empedriada n9Asturies fai más <strong>de</strong> 2.500 años,qu'atravesó los bastiazos ya les torbonaes <strong>de</strong>l tiempu yaperduró a los emburriones ya los turriazos <strong>de</strong> <strong>la</strong> llinguaI<strong>la</strong>tina. Ehí tán dalgunes llingües indoropees pa <strong>de</strong>pren<strong>de</strong>r<strong>la</strong> so vieyera ya <strong>la</strong> so xénesis:Celta-ir<strong>la</strong>ndés: mmí < gwná < gwneHr 'muyeres' convocalismu mru ya con esistencia tan sólo'n plural, yá quepal singu<strong>la</strong>r úsase ben (bean) 'muyer' con vocalismu e:Go n-ithig na cait na mná. Vieyu indiu: gná < gwmí l8< gwneH2 'mu~er'. Griegu: YUV$ < gwná < pnz< pneH2 'muyer', con vocal d'apoyu 'o' > 'u' na Uabiuve<strong>la</strong>rgw- > 'y', comu resultes <strong>de</strong> <strong>la</strong> l." fes <strong>de</strong>1 cambiu <strong>de</strong>les I<strong>la</strong>biu-ve<strong>la</strong>res griegues en guturales.Mvá-o-pa~ 'yo rondo una muyer pal casoriu', en que <strong>la</strong>base mruí (= yuv4) pue ipase al m~zá ir<strong>la</strong>ndés.-Asina pues, pal orixen ya vieyera <strong>de</strong>l né asturianu visliúmase'lmesmu güevu Ilingüísticu que pal griegu pvá(= yuv4) ya pal ir<strong>la</strong>ndés: gwmHZ > g umí > bná >md.En llegando equí, el mná asturianu pier<strong>de</strong> <strong>la</strong> m d'antroxu,que nun hai antroxu <strong>de</strong> pal<strong>la</strong>bres col gmpu mn-: asina,<strong>la</strong> m <strong>de</strong>l grupu mn- escaicióse mili oeu, quiciás yá nel vieyuastur, dando mí. Tocante a1 camudu d'a l<strong>la</strong>rga indoropeaen e (ná > né), to <strong>de</strong>cir que dacuandu acaez con pal<strong>la</strong>bresvieyes <strong>de</strong>l asturianu l9 per influencia <strong>de</strong> <strong>la</strong> fonética preeelta:tar > ter, taban > taben, estanar > estenar, etc.Con mires a <strong>la</strong> sintás, hai que <strong>de</strong>cir que tan sólo esistegüistes, comu fexu'l neugramáticu xermánicu BRUGMANN, etc., yáque 1'a Z<strong>la</strong>rga indoropea (< eH,) foi l'aniciu pal onxen <strong>de</strong> l'a<strong>de</strong>l xéneru femenín nes Iliugües indoropees. Son munchos los Iligüistesque fa<strong>la</strong>non ya escribienon <strong>de</strong> <strong>la</strong> pal<strong>la</strong>bra 'muyer'. Ente ellosta POKORNY que l<strong>la</strong>bró abondo .sol vociiliqmu va'l dpclín or;xinariu<strong>de</strong> <strong>la</strong> pal<strong>la</strong>bra gwná nes Jlingües celtes ya nes <strong>de</strong>más Ilingües indoropees.18 Tocante al orixen <strong>de</strong> <strong>la</strong> pal<strong>la</strong>bra gwná 'muyer' nel indoropéu,ver a F. R. ADRADOS: Estudio sobre <strong>la</strong>s ldngales indmuropeas, Instituto<strong>de</strong> 'Antonio <strong>de</strong> Nebrija', Madrid, 1961, páx. 161, 265, 268, 271,273, 274, 304; tamién <strong>de</strong>l mesmu autor: Evdución y estructura <strong>de</strong>lverbo indoeuropeo, Instituto <strong>de</strong> 'Antonio <strong>de</strong> Nebrija', Madrid, 1963,páx. 43, 71, 76, 152, 615, 658.l9 Ver <strong>la</strong> nota 6.nel vocativu singu<strong>la</strong>r. Nun hai 'nés' nin '<strong>de</strong> les nés' nin'a les nés', etc.; nin tampocu hai 'a <strong>la</strong> né' nin '<strong>de</strong> <strong>la</strong> né',etc.; nin pue sufitase con calificativos: asina, nun se diz'né guapa' nin 'nés guapes', etc .Tamos ante un né peláuya ralu, peru mui criador n'asturianu per una sofitaciónpercuchada pa <strong>la</strong> so <strong>de</strong>rivación:NE > NENA coles variantes neiñu ya neña. Ya,d'equí, <strong>de</strong> neiuz, crióse'l masculín NENU (neiñu ya neñu)per ANALOXÍA ya per ANTÓNIMU. Ya <strong>de</strong> nena ya nenusalienon los diminutivos afetivos nenirtu ya nenin ya tamién.,10s omentativcs nenom 72 ner*ón. Entovia hai ink: cnanonseper ESGLOS, d'acor<strong>de</strong>s co<strong>la</strong> sicollingua asturiana,nina 2' ya nín, caberos <strong>de</strong> los diminutivos nenina ya nenin.Comu acaez con né, este nina ya nin empléguense tan sólonel singu<strong>la</strong>r ya nun almiten calificativos. Tamién sur<strong>de</strong>n<strong>de</strong> xemes en cuandu omentativos ya diminutivos <strong>de</strong> neña(miñu) ya <strong>de</strong> neñu (neiñu), comu neñina (neiñina), mñin(neiñin), etc.Nun sobra una güeyada fonética qu'asoleye'l sufixu-m/-m <strong>de</strong> nena ya nenu ya" sufixu -ñu/-ñu <strong>de</strong> ner<strong>la</strong> (neiña)ya <strong>de</strong> neñu (&ñu).Tocante al sufixu -na/-mto <strong>de</strong>cir que pertenez alindoropéu. Asina, I<strong>la</strong>tín: ae-nu-s < aysno-s 'bronciniu';avésticu: kae-na < koi-na 'venganza', etc.La ñ <strong>de</strong> neña (neiñu) ya iteñu (miñu) astur tien el mesmuorixen que <strong>la</strong> ñ castel<strong>la</strong>na <strong>de</strong> niño ya niñu (I<strong>la</strong>tín vulgar:ninna ya ninnus). T.anto'n castellán comu n'asturianu,esta ñ ye resultes <strong>de</strong>l 'status dur~s'~ <strong>de</strong> <strong>la</strong> n <strong>de</strong> tipu celtam En tornu a né nun pue pensase nuna abreviación <strong>de</strong> nena,comu ta<strong>la</strong>nten dalgunos llingüistcs, porque nun tendríemos <strong>de</strong>splicaqiónfonética pa <strong>la</strong> n d'antroxu.21 Ninu, amás d'es~licase pol sistema l'esgZós o l'ameba, tamiénpue wnckierase wmu un ciarru <strong>de</strong> <strong>la</strong> e en i.22 PIERRE MONTEIL: Eleménts <strong>de</strong> phonétique et <strong>de</strong> morpho-Zogie du Latin, éd. Nathan Université, Paris, 1979, páx. 152, 153.A. MEILLET et J. VENDRYES ((op. cit., nota S), páx. 282.A. MEILLET (op. cit., nota 7), páx. 263, 264.23 La n pa los celtes pera ya ye una consonante insegura: paevitar <strong>la</strong> caída se reduplicaba, camudándose nuna consonante xeminada:(n > nn > ñ). Véase notes 5 y 11.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!