DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZAG OOST-INDIE.

148
toen bet monopolie niet meer was een middel tot versterking en
opwekking, maar een slaapdrank was geworden, die uitdoofde
en de krachten verslapte, is ongetwijfeld de hoofdoorzaak geweest
van den kanker, welke zich al spoedig in bet ligchaam der
compagnie ontwikkelde.
Hoogst gewigtig blijft intusschen hetgeen in 1602 heeft plaats
gehad, want hoe men ook over de stichting der compagnie oordeele,
het feit is onwederlegbaar, dat de Nederlanders eerst sedert die
stichting een aanvang hebben gemaakt met zich in Indie te
vestigen en daarom is het eerste octrooi aan de Algemeene Oost-
indische compagnie verleend, aan te merken als de oorsprong
van liet Nederlandsch gezag in Indie.
Wij zijn nu tot dat punt van ons overzigt genaderd, waarop wij
treden zullen in de beschouwing van de daden der Nederlanders
in Indie, van de handelingen door welke bet Nederlandsch gezag
aldaar is ontstaan en zich verder heeft ontwikkeld. Indien men
althans in de geschiedenis van een volk iets meer wil zien, dan
de aaneenschakeling van toevallige en onzamenhangende gebeurte-
nissen , door de willekeur of de luim van hen, die aan bet hoofd der
menigte staan, in het leven geroepen, dan is het oogenblik, waarop
Nederland in aanraking is gekomen met die tallooze bevolkingen
van het Oosten , over twintig millioen van welke, Nederland ook nu
nog gezag of overwegenden invloed uitoefent, een merkwaardig
moment in de geschiedenis van ons volk en eene gewigtige gebeur-
tenis voor. een aanzienlijk gedeelte van Zuidelijk Azie.
Heeft Nederland, door de Oost-Indische Compagnie vertegen-
woordigd, aan de roeping voldaan, die bet werd opgelegd, toen zoo
vele volken aan zijne handen zijn toevertrouwd? Of heeft het, even
als andere Europesche natien in het Oosten, gemeend dat het
bovenal daarom, met die Indische bevolkingen in aanraking kwam,
om voordeel uit haar te trekken, zonder dat het tot het bewustzijn
is opgeklommen, om aan het drijven van een voordeeligen handel
ook een meer verheven doel te verbinden. Heeft Nederland mede-
gedeeld van hetgeen het bezat, in ruil voor hetgeen het verkreeg?