DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZAG OOST-INDIE.

82
Zoo als te voorzien was, hield de zoogenaamde uitvinding van
Adriaan Veen geen stand, maar verviel zij geheel, zoodra men in
staat werd gesteld om op wetenschappelijke gronden en bereke-
ningen zeekaarten naar de projectie van Mercator te vervaardigen.
De verdiensten van aan de zeelieden hier te lande de was­
sende graadkaarten bekend te hebben gemaakt en die in gebruik
le hebben gebragt, behoort aan mannen als een Jodocus Hondius
en Petrus Plancius te worden toegekend, want door de beinoeijin-
gen van dezen zijn reeds, zoo als wij gezien hebben, op de
tweede reize naar Oost-Indie in 1598 wassende graadkaarten in
gebruik geweest.
Niet minder wenschelijk dan het bezit van goede zeekaarten werd
bij het ondernemen van verre togten de kennis geacht, om te bepalen
waar men zich op zee bevond. Sedert langen tijd reeds, maar inzon­
derheid sedert men van Europa naar Indie en Amerika stevende,
van Adriaan Veen zelven , en wel deze woorden: „ de pascaerten die
„ specialycken tot passinge worden ghemaekt om de hoogten , langten, cours
„ ende mylen daerop af te meten ende door 't failgeren van welcke , lijf,
„ schip ende goet pericliteert, daer is voorwaer al te veel aengeleghen ,
„ dat men die op de ouden platte voet soude laten heenloopen, als men
„ eenichsins raet wete, om dcur Bultachtige pascaerten met ronde streecken,
„ te ontgaen alle fouten , die de platte pascaerten uyt hare platte natuere
„ nootwendich medebrenghen, soodat het platte van 't ronde meer als twee
„ octaven verschelende op de platte formen niet afgeraeeten noch vergeleecken
„ kan worden, als het vernauwen der meridianen ofte verkortinge der
„ graden Longitudinis geensins lydende etc. " Hieruit kan men opmaken
dat het stelsel van Adriaan Veen niet gelijk was aan dat van Mercator ,
want bij Mercator worden juist geene ronde streken gevondeu. Nogtans
vindt men in het bekende boekje van Willem Meerman , getiteld: Comoedia
Vetus of Bootmans praetje, uitgave van 1732, eene lijst van verklaringen
van sommige seheepstermen , welke in het boekje voorkomen , en daaronder
ook eene definitie van gebulte kaerten, volgens welke, gebulte kaarten niet
anders , dan kaarten naar Mercator's projectie zouden zijn. Daarbij is gevoegd
de afteekening eener platte en eener gebulte kaart. Die afteekening is evenwel
niet anders dan eene figurative voorstelling op geene mathematische gronden
rustende. Georgius van Zonhoven, die deze uitgave van 1732 bezorgde,
schijnt de auteur dezer fautive oplossing. In de uitgave van 1612 van de
Comoedia Vetus wordt dan ook deze, geheel onjuiste.verklaringnietgevonden.
Hiermede vervalt dan ook de verklaring van gebulte kaarten , welke in de
Navorscher van Julij 1860, pag. 204, gegeven is.