DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZAG OOST-INDIE.

More documents

Recommendations

Info

80 der zeekaarten en Hendrik Jarichs van der Ley in het Gulden zeeghel, van de gebulte zeekaarten met bijbehoorende geschriften spreken , als van zaken die door den druk algemeen bekend zijn.— In zijne aanvrage om octrooi beschrijft Adriaan Veen zijne kaarten op deze wijze: »dat by door naerstig onderzoek, groote costen »ende arbeyt de wetenschap om pascaarten naer de proportie »van de rondheyt des aardbodems ende van de ronde slreken ge- sivonden heeft, by de welcke de principale hoeken van de landen »op hare regte hoogte, lengte, coursen ende mylen afgebeeldet »worden, met aenwysinge hoe deselve van malkanderen gelegen »zyn, mitsgaeders gemaeckt (heeft) seker boek gei'ntituleerd de » Napasser waarin by forme van conferentie aengewesen wordt, »wat de voornaemste schryvers ende stuurlieden in hare lees- »caerten ende pascaerten van hoogte, koursen ende mylen hebben xgescreven , hoe zy vercieren en hoe des eens autheurs leescaerte »met descelfs pascaerte differeertk* Toen Adriaan Veen op den 11 Junij des jaars 1597 verlenging van zijn octrooi verzocbt, gaf hij nog te kennen, dat hij «twee » gebulte paskaarten d'eene van het Westen en de andere van het » Oosterwater voorgenomen had te maken, dat hij na drie jaren >i arbeids de westercaerte en het boek getiteld de Napasser in druk » gereed had, met een instrument om te passen op die ronde 5) kaarten, bij hem genaamd de zeepasser, met een kort tractaat » van : t zeeboekhouden en van de manier van passing op de ge- » bulte caerte en dat hy de oosterkaerte nu ook volkomen met » de penne had getrokken.» Zijn verzoek oin verlenging van zijn octrooi werd hem toegestaan, zoodat Veen nu voor een 20tal jaren octrooi had, om alleen in de Vereenigde Nederlanden uit te geven » gebulte landkaerten en gebulte zeekaerten van allerlei soorten » mitsgaders zijne boeken, geintituleert de napasser, tractaat van » 't zeeboekhouden, de manier van passen op de gebulte kaarten » en het instrument de zeepasser met de papieren formen tot 1 Acteboek 12 September 1594.
81 »deze gebulte kaarten dienende.» Omdat deze kaarten en geschriften geheel verloren zijn, kan men alleen bij gissing opmaken, welke de middelen zijn geweest, welke Veen gebruikt heeft om de gebreken der platte kaarten te verhelpen. Het komt mij voor, dat zijne gebulte kaarten niets anders zijn geweest, dan groote seg- menten van globen, welke seginenten in afwachting van het algemeen worden der Mercators projectie, althans eene plastische voorstelling gaven van de vernaauwing der lengtegraden. Niets anders ten minste kan ik uit het gelijktijdige werkje van Thomas Hood, «'tgebruik van de zeecaerte» bij Corn. Claesz. in 1602 uitgegeven, opmaken, waar die schrijver omtrent de gebulte kaarten op pag. 14 o. a. zegt: «De gebulte kaarten worden met >'waarheijt ooc stucken van globen genaemt, alsoo een zeker uprince seer geleert in de mathematische consten gevraegt sijnde »oft hij eenige instructie begeerde om dese gebulte caerten te wverstaen, seer wel geantwoord heeft al lachende, isser dan yet »nieus in dese, dat in de globen niet en is, daerby voegendedat »het maer eeii stuck van eene globe was.» Verder in zijn werk, vermel d Thomas Hood nog, dat Jacobus Sever tins getuigt dat «over »vele jaren zijn gepractiseert zekere deelen van globen waarin de »custen des lands in een groot bestek mogten getrokken worden, «maar alsoo dese seer weinig lands kunnen begrypen, en dat iizij zeer vele andere verhinderingen hebben, zoo wierden zij »terstond verlatcn, nogthans, voegt hij er bij, waarschijnlijk doelende op Adriaan Veen, «zijn ze nu een jaar of 2, 5 wederom »hervat en van velen zeer geprezen 1 .* 1 Ik heb mij veel moeite gegeven om van deze gebulte kaarten , hetzij eene afbeelding, hetzij eene volledige beschrijving te bekomen; doch ik ben daarin niet naar wensch geslaagd. Naar aanleiding van de aangehaalde woorden van Hood, had ik gehoopt, dat ik in het werk van Severtius : „ de orbis catoptrice seu mapparum mundi principal's, Parisiis apud Ambrosium Drouard 1598" iets naders over deze deelen van globen zou hebben gevonden. Dien niet zeer vermakelijken foliant heb ik evenwel zonder vrucht doorgebladerd. Maar in het Gulden zeeghel des grooten zeevaerts van Hendrick Jarichs van der Ley, Leeuwarden , bij Abraham van den Rade, 1615, vond ik aangehaald eenige zinsneden uit het werkje I. 6
Page 1:
DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZ
Page 4 and 5:
• Snelpersdrpk van P. E. VAN STAD
Page 6 and 7:
IV genomen en de verkregen kennis i
Page 8 and 9:
VI De taak zou, gelijk men ziet, ve
Page 10 and 11:
VIII IV. De eerste uitrusting naar
Page 12 and 13:
ERRATA. Hz. 81, „ 69, „ 101,
Page 14 and 15:
ontwaardigd over de aanslagen door
Page 16 and 17:
stelling waarin hij geplaatst is; t
Page 18 and 19:
op het Westen, al ware het dan ook
Page 20 and 21:
dan vier honderd schepen, beladen m
Page 22 and 23:
10 lastige mededingers uit de Neder
Page 24 and 25:
12 land kan gerekend worden h Niet
Page 26 and 27:
14 door eenen bijzonderen handelsge
Page 28 and 29:
16 de Dwina zich te bepalen, maar o
Page 30 and 31:
18 land zich met die voorstellen ve
Page 32 and 33:
20 deel gezamentlijk de terugreis n
Page 34 and 35:
22 togt hooger gespannen was, naar
Page 36 and 37:
24 Junij, dat zij naar hunne bereke
Page 38 and 39:
26 RENT finalemenl a la dite isle a
Page 40 and 41:
28 sche Oost-Indische compagnie spo
Page 42 and 43: 30 den 11 Augustus, doch met geen b
Page 44 and 45: 32 met de meeste eenvoud en zonder
Page 46 and 47: 34 voor hunne ontdekkingen aangevra
Page 48 and 49: 36 naar Brazilie uit te voeren. Zij
Page 50 and 51: 38 In 1596 bezochten onze schippers
Page 52 and 53: 40 en met welke, groote hoeveelhede
Page 54 and 55: 42 kooplieden op hetbelang van den
Page 56 and 57: 44 dingen verleid, in dienst des Ko
Page 58 and 59: 46 Usselincx blijft niettemin in on
Page 60 and 61: 48 het hoofd, wendde zich nu ook op
Page 62 and 63: 50 voeren. Nog andere Nederlandsche
Page 64 and 65: en Balthazar de Moucheron ontwierpe
Page 66 and 67: 54 rust daar evenwel eene zeer oude
Page 68 and 69: TWEEDE HOOFDSTUK. DE BEOEFENING DER
Page 70 and 71: 58 schappen genomen hebben in de ti
Page 72 and 73: GO bij de ontdekkingen, welke gedaa
Page 74 and 75: 62 doel stellen, hadden inmiddels e
Page 76 and 77: 64 die verdeeling ook ware. Maar de
Page 78 and 79: 66 de graadverdeeling toevoegde, he
Page 80 and 81: 68 Toen de behoefte aan zeekaarten
Page 82 and 83: 70 waren aangegeven. Het wantrouwen
Page 84 and 85: 72 ware in gebruik en draagt dan oo
Page 86 and 87: 74 toonde deze schrijver voor het e
Page 88 and 89: 76 sende graden. Uit een en ander m
Page 90 and 91: 78 »2 jaren hadde gedediceert, die
Page 94 and 95: 82 Zoo als te voorzien was, hield d
Page 96 and 97: 84 gesteld, de studie dier mannen e
Page 98 and 99: werden de groote zee-mogendheden me
Page 100 and 101: 88 De theorie van Plancius kon geen
Page 102 and 103: 90 mingen der Nederlanders heeft ge
Page 104 and 105: 92 Op den 17 April 1592 wendde zich
Page 106 and 107: 94 ii pressen op Lisbona hebben ges
Page 108 and 109: 96 dezen de standplaatsen verbeterd
Page 110 and 111: 98 wapenen. Zij verkregen in hun ge
Page 112 and 113: 100 iigeassisteert met eenige coopl
Page 114 and 115: 102 dam nagenoeg geheel gereed ware
Page 116 and 117: 104 van concurrentie, vrijdom van k
Page 118 and 119: 106 politie zal moeten gesteld word
Page 120 and 121: 108 en zich onder de vereenigde Ams
Page 122 and 123: 110 Van zijne ondernemingen naar he
Page 124 and 125: 112 De Staten van Zeeland ontzeiden
Page 126 and 127: 114 den Oost-Indischen Archipel in
Page 128 and 129: 116 hebben. Hetzij dat zij op weg r
Page 130 and 131: 118 de twee compagnien tweedragt sc
Page 132 and 133: 120 Zoo waren dan ook in Zeeland, e
Page 134 and 135: 122 Wissel hadden, want zij wisten
Page 136 and 137: 124 firma van van der Veken moest d
Page 138 and 139: 126 stemden toe in eenen vrijdom va
Page 140 and 141: 128 varen deur de voors. strate van
Page 142 and 143:
130 kooplieden, om in eene gemeensc
Page 144 and 145:
132 reeds weder vertrokken: «sulx
Page 146 and 147:
134 eene vereeniging tot stand te b
Page 148 and 149:
136 comnfiesen alles wat zij zouden
Page 150 and 151:
»_ 138 "respective aan verscheyden
Page 152 and 153:
140 uook die van Middelburg, van de
Page 154 and 155:
collegie voor hetwelk deze zitting
Page 156 and 157:
144 ming en waren zij in staat drie
Page 158 and 159:
146 ueeniging, ordre en politie ond
Page 160 and 161:
148 toen bet monopolie niet meer wa
Page 163:
t ONUITGEGEVEN STUKKEN EN BIJLAGEN.
Page 166 and 167:
154 naemt don Jonas, groot omtrent
Page 168 and 169:
156 hout ende voerts toubacca ende
Page 170 and 171:
158 weldichlicken wederstaen met ha
Page 172 and 173:
160 Den 21 ditto is Jan van Leyden
Page 174 and 175:
162 omnibus vindicata mendis, ac no
Page 176 and 177:
164 29 Augustus 1590. Resol. Staten
Page 178 and 179:
166 rientie ondersoeker ende collec
Page 180 and 181:
168 der lantschappen ende volcken ,
Page 182 and 183:
170 van zijne gcdane ende noch te d
Page 184 and 185:
172 by dewelcke de principale houck
Page 186 and 187:
174 Sabbatti den 8 Septembris 1601.
Page 188 and 189:
176 by hem gevonden, om by middelen
Page 190 and 191:
178 1596. Jacob Florisz. van Langer
Page 192 and 193:
180 11. Omtrent Chinam gestelt het
Page 194 and 195:
182 Acteboek fol. 251. Dit werk ver
Page 196 and 197:
184 III. MEMORIE OPGESTELO DOOR Ds.
Page 198 and 199:
186 hadden een welbevaron Portugisc
Page 200 and 201:
188 oosteringe, zoo syt ghy op den
Page 202 and 203:
190 Sumatra is de streckinge oost n
Page 204 and 205:
192 de loopstroomen ende stilten, h
Page 206 and 207:
194 de vloet uit die Spaensche zee
Page 208 and 209:
196 den 5 Novembris in den jare 159
Page 210 and 211:
198 van het Hooft der Gocder Hoope,
Page 212 and 213:
200 nige hoochte nyet meer en heeft
Page 214 and 215:
202 over ettelycke jaeren van langs
Page 216 and 217:
204 ende directie van Uwe Princelyc
Page 218 and 219:
206 te straffen naar gelegenheyt va
Page 220 and 221:
208 XII. Ende alsoo het onbehoorlyc
Page 222 and 223:
210 XXI. Niemandt sail vermoghen ee
Page 224 and 225:
212 bewinthebbers van de Compagnie
Page 226 and 227:
214 helpende met die paspoorton van
Page 228 and 229:
216 V. VERZOEKSCHRIFT VAN DE TWEEDE
Page 230 and 231:
218 uytgestelt daerop te resolveren
Page 232 and 233:
220 VIII. STUKKEN RETREKKELIJK DE U
Page 234 and 235:
222 deselve Vereenicho Pro- van Ams
Page 236 and 237:
224 handelinge aengaen, doch met su
Page 238 and 239:
226 middel saegt dat in den tyt van
Page 240 and 241:
228 ((/.) Instructie ende memorie v
Page 242 and 243:
230 Hiermede wensehen v behoude gel
Page 244 and 245:
232 ghy u daer aen den Coninck van
Page 246 and 247:
234 ende ervarentheyt van den perso
Page 248 and 249:
236 suit sien te crygen de meeste o
Page 250 and 251:
238 Ghedeuckt soo het schip van Ant
Page 252 and 253:
voor vyff eerste reysen. Ende syn d
Page 254 and 255:
242 den xvni stvs. hem suppliant te
Page 256 and 257:
244 XII. RESOLUTIE DER STATEN-GENER
Page 258 and 259:
246 Indien te versekeren, soe wel t
Page 260 and 261:
248 selven gestelt ende gecommittee
Page 262 and 263:
250 getrouwelycken de voerz. prinse
Page 264 and 265:
252 den commanderenden (officier) v
Page 266 and 267:
254 is van de strekking van dit stu
Page 268 and 269:
256 handelt, dat die negotie daerdo
Page 270 and 271:
258 dat vele der gemeyner participa
Page 272 and 273:
260 die al te saemen, door de gemey
Page 274 and 275:
262 XIX. VERBAAL VAN DE BESOGNES, G
Page 276 and 277:
264 deselve earner gehouden sullen
Page 278 and 279:
266 om malcanderen te overstemmen,
Page 280 and 281:
268 oft int regart van de contante
Page 282 and 283:
270 ende Einchuysen gecompareert in
Page 284 and 285:
272 (a) Acte van Unie der verschill
Page 286 and 287:
274 van gelycken, de respectiven ca
Page 288 and 289:
276 off men tot dienste van de nego
Page 290 and 291:
278 Item dat men geen beAvinthebber
Page 292 and 293:
280 gelden niet langer tot haren la
Page 294 and 295:
282 XXI. BRIEF EN VERKLARING VAN BA
Page 296 and 297:
284 sche handel voor goed scheen ge
Page 298 and 299:
286 De bewindhebbers van de Nederla
Page 300 and 301:
288 naers te zyn van de Oceansche z
Page 302 and 303:
290 Onor, Barcelor, Mangalor, Canan
Page 304 and 305:
292 oft factorie ingestelt, groote
Page 306 and 307:
294 i Dat de Coningh van Engelandt
show all

DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZAG OOST-INDIE.

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?