DE OPKOMST VAN HET NEDERLANDSCH GEZAG OOST-INDIE.

werden de groote zee-mogendheden met een aantal voorslagen
lastig gevallen om door de afwijking, Oost en West te vinden.
Alonzo de Santa Cruz Kosinograaf van Karel V, ontwierp voor
het eerst, eene algemeene miswijzingskaart in 1550. Ook Sebas-
tiaan Cabot hield zich met deze ontdekking ter lengte-bepaling
bezig. Door Portugeesche zeevaarders onderrigt had Acosta op de
geheele oppervlakte der aarde, vier lijnen zonder afwijking aan­
genomen k Plancius had zich, naar het schijnt, door zijne veel-
zijdige en uitgebreide studien bekend gemaakt met deze ver-
schillende pogingen om de lengte te bepalen, hoewel hij zijn
stelsel niet als aan anderen ontleend voorstelt. In een banJschrift,
hetwelk op het Rijks-Archief berust en hoogst vermoedelijk aan
Plancius moet worden toegeschreven, is op dezelfde wijze als in
bovengenoemde Havenvinding van Stevin, de theorie der naaldafwij-
king als grondslag aangenomen tot het bepalen der lengte op zee.
Het stelsel van Plancius kortelijk te zamen genomen, koint
hierop neder. Onder den eersten Meridiaan, welke door Plancius
over de eilanden Flores en Corvo, de Westelijksten der Azoren
getrokken wordt, heeft geene miswijzing plaats, zoodat de naald
86
daaronder, regt Zuid en Noord wijst.
Alvorens verder te gaan herinnere men zich, dat de verande-
ring in miswijzing ten tijde van Plancius ten eeneinale onbekend
was, evenzeer als de op sommige plaatsen bestaande kromming
der magnetische lijnen, waardoor zij niet de rigting van den
meridiaan, maar van den breedtecirkel in groote uitgestrektheden
vol gen.
Na deze noodige herinnering gaan wij voort met het stelsel
van Plancius. Oostwaarts van den meridiaan over Flores en Corvo
noord-oosterde de naald tot onder den SOsten graad der lengte,
op welk punt de noordoostering bet hoogste klom, van daar
1 Cf. v. Humbolt, Kosmos, D. II, pag. 308, vertaling van Beyma.
Vor. Humboldt spreekt niet van de theorie van Plancius. De verdienste
van Plancius te dezen opzigte is grooter te achten , naarmate de intellectuele
communicatie , indien ik mij zoo eens mag uitdrukken , toen zooveel
moeijelijker was, dan in onze dagen.