6.2 Ontwerpgrepen - Universiteit Twente

5.1 Surrealistisch
79 ) Een cadavre exquis is een gedicht
waarbij de volgende dichtregel
steeds door iemand anders wordt
geschreven terwijl deze de voorgaande
regels niet kent. Meestal
wordt daarbij één woord doorgegeven
om de regels op elkaar aan
te laten sluiten. Cadavre exquis =
‘voortreffelijk lijk’.
met haar associaties dichter bij huis bleef dan andere kunstenaars: zo
verplaatste ze schoenen naar het hoofd en plakte ze vingernagels op een
handschoen [Figuur 5.16; 5.17]. Dat laatste is dan weer verwant aan het
bont-project van Meret Oppenheim, dat behalve het beroemde kop-enschotel
ook uit een armband en handschoenen bestond (Bhattacharya-
Stettler et al. 2007: pp.152-153) [Figuur 5.18].
Het vormgevingsprincipe dat de surrealisten bij al deze projecten hanteerden
is, in tegenstelling tot wat het dikwijls groteske en bizarre eindresultaat
suggereert, niet erg ingewikkeld: men neemt een voorwerp
en haalt het uit zijn vertrouwde context door het te koppelen aan iets
heel anders, net zoals in de droom ook de vreemdste dingen bij elkaar
komen.
De droomwereld was immers dé inspiratiebron voor de surrealisten en
André Breton verklaarde zelf: ‘I envisage nothing less than the objectification
of the activity of dreaming, its transfer into reality.’ (gecit.in:
Bhattacharya-Stettler et al. 2007: p.21). Breton stimuleerde daarbij het
maken van verrassende combinaties bewust door verschillende disciplines
binnen de kunstenaarsgroep te laten samenwerken: ‘Breton had a
preference for interpersonal activities in which both writers and artists
could participate. These included protocols of dreams, spiritistic sessions,
“automatic writing,” and practices like cadavre exquis 79 . Thanks to
such activities […], borderlines between established genres and techniques
were trancended.’ (Bhattacharya-Stettler et al. 2007: pp.21-22).
Door de verrassende combinaties ontstaat uiteindelijk een proces van
verplaatsing of transformatie. Doordat een voorwerp uit zijn omgeving
gehaald wordt, krijgt het oorspronkelijke object een nieuwe betekenis
en wordt daarmee een ander object.
Dat het volgens dit vormgevingsprincipe vrij simpel was om een ‘surrealistisch
object’ te maken, was ook voorman Breton niet ontgaan en beducht
voor imitatie stelde hij: ‘Wij zouden graag een strikte scheidslijn
trekken tussen wat in essentie surrealistisch is en wat probeert daarvoor
door te gaan om publicitaire redenen of wat dan ook. Idealiter zou ieder
authentiek surrealistisch object onmiddelijk herkenbaar moeten zijn
door een of ander onderscheidend extern teken. Man Ray dacht aan een
soort stempel of zegel... dat ergens in het gedicht, het boek, de tekening,
177