6.2 Ontwerpgrepen - Universiteit Twente

266
Om hieraan houvast te ontlenen voor de ontwerper wordt deze geschiedenis
vervolgens vanuit methodisch perspectief beschouwd. Het idee
hierachter is het beste te illustreren aan de hand van het productcommunicatiemodel
van Crilly et al., waarin de vormgeving van een product
zich gedraagt als een zender van de boodschap van de ontwerper
aan de ene kant, die aan de andere kant de reactie van de gebruiker
aanstuurt. In de loop van de tegendraadse chronologie blijkt dat veel
ontwerpen en ontwerppraktijken bij het weergeven van deze boodschap
steeds op elkaar teruggrijpen en dat sommige producten zelfs heel
sterk zijn ‘gebaseerd op’ eerdere creaties. Nog duidelijker wordt dit als
we de ontwerpaanpak door de jaren heen aan elkaar koppelen. Op deze
manier beschouwd wordt tegendraads design een bepaalde benadering
die als proces reproduceerbaar is. Dat betekent dus dat iedereen tegendraads
kan ontwerpen als hij of zij het proces volgt, al zullen de resultaten
misschien niet altijd even interessant zijn.
Door vergelijking van 600 ontwerpen uit de verschillende in deze studie
behandelde periodes en stromingen kunnen we uiteindelijk een aantal
groepen ontwaren van productontwerpen die vanuit een vergelijkbare
visie zijn ontworpen. Het ging in deze studie immers over het achterliggende
idee en niet over het uiterlijk van de ontwerpen an sich. Na een
aantal iteraties is er ten behoeve van de toepasbaarheid een indeling
gemaakt naar vijf tegendraadse ontwerpgrepen.
Door deze geschiedenis in een culturele context te plaatsen heeft deze
literatuurstudie geleid tot een geschiedenis van de tegendraadse ontwerpideeën,
die de basis heeft gevormd voor de identificatie van vijf
verschillende tegendraadse ontwerpgrepen. Want ondanks hun tegendraadsheid
zijn, vanuit perspectief van de ontwerpmethodiek bezien,
veel onderzochte ontwerpen tot op zekere hoogte hetzelfde. Die ontwerpgrepen
zijn eigenlijk bedriegelijk eenvoudig en luiden respectievelijk:
het combineren van verschillende domeinen; inspiratie uit populaire
context; vormlust; het gebruik van ready-mades en als laatste een
afwijkend materiaalgebruik. Alle vijf categoriën hebben daarbij twee
gemeenschappelijke kenmerken, waarvan de eerste is te formuleren als:
‘Functionaliteit is iets anders dan bruikbaarheid’. Ettore Sottsass maakte
bijvoorbeeld een boekenkast waar je geen boeken in kunt zetten (de
Carlton uit 1981) en Philippe Starck ontwierp een citruspers waar je