6.2 Ontwerpgrepen - Universiteit Twente

omdat de meesten van ons vanuit het gemeenschappelijk referentiekader
hebben geleerd dat een afbeelding van een kaars verwijst naar een kaars,
en niet naar een plafond. De vervreemding is zelfs dubbel, omdat de
kaars ook nog een metafoor zou kunnen zijn voor gezelligheid en romantiek,
wat bij een plafond alweer niet het geval is.
Bij de ‘Andries’ kandelaar van Marcel Wanders is hetzelfde mechanisme
aan het werk [Figuur 1.30]. Voor de enigzins cultureel ontwikkelde
westerse mens is het object een kaarsenhouder in de vorm van een op
zijn kop gezet wijnglas. Dit maakt de kaarsenhouder bijzonder omdat
vanuit het gemeenschappelijk referentiekader het wijnglas wordt gezien
als een object om uit te drinken en niet om een kaars op te zetten. Hoe
meer consensus er vervolgens bestaat over de gangbare betekenis van
het voorwerp, hoe groter het vervreemdende effect12 .
1.5 Betekenis en betekenis
12 ) Zie voor een verdere uitwerking
van het mechanisme van het
toekennen van betekenis bijvoorbeeld:
Contextual Influences on
the Meanings Ascribed to Ordinary
Consumption Objects (Kleine III &
Kernan 1991)
Zonder het referentiekader van het wijnglas als cultureel object, kan de
kandelaar slechts gezien worden als een functioneel uitgekiende vorm,
met een stabiele basis tegen het omvallen en een handig plateautje voor
het opvangen van druipend kaarsvet. Wat het ontwerp in dit voorbeeld
nog interessanter maakt is dat het gemeenschappelijk referentiekader
ook nog speelt op verschillende niveau’s. Voor de echte kenner van de
Nederlandse ontwerpgeschiedenis verwijst de naam ‘Andries’ namelijk
naar glasontwerper Andries Copier, die specifiek deze vorm van het
karakteristieke wijnglas in 1930 ontwierp voor glasfabriek Leerdam.
Eenzelfde gelaagde betekenis ontstaat in het eerder getoonde voorbeeld
van de getransformeerde Rietveldstoel van Naylor en Ball. Door de stoel
te presenteren samen met een driezitsbankje verwijst de afbeelding
naar een typische huiskameropstelling van zitmeubels. Die opstelling
verwijst weer naar een soort ‘huiselijke gezelligheid’ waarbij het streng
geometrische ding eigenlijk belachelijk wordt gemaakt. Zoals eerder
gesteld, maakt dit voorbeeld andermaal duidelijk dat het fundamentele
adagium van het functionalisme, namelijk dat de verschijningsvorm van
een product rechtstreeks en eenduidig bepaald wordt door zijn functionaliteit,
in feite een wel heel grote inperking is van de functie van die
verschijningsvorm.
55