6.2 Ontwerpgrepen - Universiteit Twente

1.4 Geschiedenis
8 ) Door de uitvinding van stoommachine,
verbrandingsmotor,
lopende band, elektriciteit, telegrafie,
enzovoort kreeg de moderne
mens steeds meer mogelijkheden.
Door de snelheid waarmee de
nieuwe vindingen elkaar opvolgden,
ontstond het idee dat de nadelen
van de nieuwe technologiën -die
wel degelijk goed zichtbaar waren
in bijvoorbeeld de arbeiderswijken
van de grote steden- in de toekomst
weldra opgelost zouden worden
door nóg weer nieuwe technologische
vindingen.
later verhuisd naar Dessau en Berlijn (Droste et al. 1999: pp.14-23). Het
functionalisme is altijd sterk beïnvloed geweest door de canonieke tekst
van Adolf Loos Ornament und Verbrechen (Kieft 1984: p.13).
In deze –naar huidige maatstaven nogal gedateerde en uit een oogpunt
van politieke correctheid ronduit bedenkelijke– tekst uit 1908
voorziet Loos een voortdurende vooruitgang in de ontwikkeling van
onze beschaving richting een steeds zuiverder vorm: ‘[…] De bosneger
tatoeëert zijn huid, zijn boot, zijn peddel, kortom alles wat hem voor
de vingers komt. Hij is geen misdadiger. De moderne mens, die zich
tatoeëert, is een misdadiger of dégeneré. In sommige gevangenissen is
tachtig procent van de geïnterneerden in het bezit van een tatoeage. [...]
Maar de mens van deze tijd die uit innerlijke aandrang de wanden met
erotische symbolen beklad, is een misdadiger of dégeneré. [...] Bij het
kind is het een natuurlijk verschijnsel: zijn eerste kunstzinnige uiting
is het volkrabbelen van een muur met erotische symbolen. Maar wat
bij de bosneger en bij het kind natuurlijk is, is bij de moderne mens een
degeneratieverschijnsel. Ik heb de wereld verrijkt met de navolgende
conclusie: Evolutie van de cultuur is synoniem met het verwijderen van
het ornament van het gebruiksvoorwerp.’ (gecit.in: Kieft 1984: p.13).
Met andere woorden de (toegepaste) kunst als ultieme uiting van deze
beschaving zal dus ook steeds zuiverder moeten worden, en dus ontdaan
van iedere vorm van versiering (‘Ornament’). Elke vorm van decoratie
is vervolgens een obstakel in de vooruitgang van de beschaving en
volgens Loos in uiterste consequentie dus een misdaad (‘Verbrechen’).
Deze redenering viel indertijd in vruchtbare aarde omdat ze gekoppeld
kon worden aan het vooruitgangsgeloof dat gevoed werd door de snelle
ontwikkeling van de techniek als gevolg van de industriële revolutie 8 .
Tegelijkertijd appelleerde ze aan een verlangen van de progressieve
elite om ‘het volk’ op te voeden met ‘reinheid en regelmaat’ (Wilk et al.
2006: pp.250-52). Het zuivere ideaal van de functionele vorm sloot goed
aan bij het ideaal van ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’, dat
zou afrekenen met de vervuilende uitwassen van de moderne, kapitalistische
en geïndustrialiseerde samenleving [Figuur 1.19]. Door de nieuw
uitgevonden communicatiemiddelen zoals radio, telegrafie, film en fotografie
werden de ideeën over de ‘moderne esthetiek’ ook snel over de
hele wereld verspreid (Bekaert 2005: p.144).
39