JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT OBSCURITAS! 91
obtain the crown by a furious opposition to all other competitors, so, like Caesar of old, his
ambition overwhelmed him” (Cibber 1753:238).
11. Het onderscheid tussen een ‘retorisch’ en een ‘natuurlijk’ verhevene bleef impliciet in Monk
(1935), maar werd door R.S. Crane in een recensie van Monks werk (1936) als zodanig
benoemd. Marjorie Hope Nicolson (1959:29:30n39) pikt het verschil op, maar past het aan aan
haar eigen visie: “In England, as I shall attempt to show, the ‘natural Sublime’ was earlier than
the ‘rhetorical Sublime’ and, far from being a merely ‘debased’ Longinianism, was deeply sincere
and religious in origin. Longinus did little else for the ‘natural Sublime’ than to offer some
assistance in vocabulary.” Uit het voorgaande en wat nog volgt, moge blijken dat ik het niet eens
ben met Nicolsons stelling dat het Engelse natuurlijke verhevene ouder is dan Longinus’ invulling.
Haar stelling dat het natuurlijk verhevene zijn terminologie ontleent aan Longinus klopt,
maar de suggestie dat enkel de woorden werden overgenomen doet Longinus onrecht aan.
12. In een toneelstuk van 1717, Three Hours after Marriage, geschreven door Pope, Gay en Arbuthnot
– de figuur Sir Tremendous Longinus is volgens Hooker (1940:194) “almost certainly” een
creatie van Pope.
13. De zinsnede delightful horror wordt meestal verbonden met Edmund Burke. Dennis is wellicht
de eerste om ze te gebruiken.
14. Ook anderen noemen hem, maar tekenend is dat Baldine Saint Girons Burnet in haar recente
Le Sublime de l’Antiquité à nos jours (2005) aanduidt als Gilbert Burnet, terwijl ze hem in Fiat
lux (1993) nog correct Thomas Burnet noemde. Zelle (1987:85) verwijst ook wel naar Gilbert
Burnet, de bisschop van Salisbury die een reisverslag over Zwitserland geschreven had in 1686,
maar Saint Girons verwijst in de bijhorende voetnoot naar het werk dat van de hand van Thomas
Burnet is.
15. Zie – behalve Nicolson (1959:225-270) – Ogden (1947), met onder andere ook een overzicht
van de vroegste tegenwerpingen. In Nederland zullen meer dan 100 jaar later nog steeds sporen
van Burnets ideeën te vinden zijn in het denken van Willem Bilderdijk.
16. Ogden (1947:139) wijst erop dat er ook al in de zeventiende eeuw landschapsschilders waren die
de Alpen afbeeldden, maar hij geeft ook aan dat de verslagen van reizigers die door de Alpen
trokken afschuw en angst uitdrukten voor de gevaren van de reis. Dennis is misschien de eerste
die ook esthetische appreciatie uitdrukt.
17. De brief (Ad familiares IV, 1), gedateerd op 26 april 1336, is gericht aan Petrarca’s biechtvader,
Dionigi da Borgo di San Sepolcro.
18. Voor een uitgebreide analyse: zie Stierle (2003).
19. Barnouw beschouwt de werken van Dennis ook als voorlopers van Schillers invulling van het
verhevene (1983:22) en van diens concept van de esthetische opvoeding (1983:31).
20. Lyell Asher (1993:1052) wijst erop dat de brief aan zijn biechtvader gericht is. Bovendien komt
de cruciale passage uit Augustinus’ Confessiones. Petrarca’s brief kan gelezen worden als een
biecht, een erkenning van zonde.
21. Morillo (2000:22) betoogt dat “his critical opinions on poetry and the sublime significantly
change between that later most-anthologized treatise [The Grounds of Criticism (1704), CM]
and his earlier, more daring and lengthy rhapsody, The Advancement and Reformation of Modern
Poetry (1701).” Doorheen de Grounds of Criticism verwijst Dennis echter een aantal keren naar
The Advancement and Reformation, en hij doet dat telkens instemmend – het lijkt mij eerder zo
dat Dennis in 1704 zijn vroegere ideeën niet verloochent (en zelfs niet significant aanpast), maar
probeert een plaats te geven in een allesomvattende visie op literatuur. Zelle (1987:89) stelt zelfs
“daβ die 1688 niedergeschriebenen Beobachtungen bereits sein ganzes späteres poetologisches