JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

174 HOOFDSTUK 3
zou later enige roem verwerven omwille van zijn (al snel voorbijgestreefde) pedagogische werken.
Voor een uitgebreide studie over De Perponchers “opvoedkundige, literair-aesthetische en
maatschappelijke denkbeelden”, zie Reijers (1942). Veel recenter, breder en diepgravender is
echter Bulhof (1993).
77. Dat hij tien jaar later nog steeds achter diezelfde stelling staat, blijkt uit (o.a.) De Perponcher
(1780:31): “Zulk een grondbeginsel meen ik, op ’t voetspoor van den Abt BATTEUX, te vinden
in de nabootsing of navolging der Natuur”. De Perponcher beschouwt het verhevene niet als
aparte categorie, wel heeft hij het over verschillende trappen van schoonheid (gaande van
onmiddellijk zintuiglijk genoegen, via schoonheid die ook verstandelijk behaagt, tot schoonheid
die de zintuigen, “het verstand en ’t hart” raken), waarbij hij spreekt van een “tweede en verheevener
trap van schoonheid” en “derde en verheevenste trap van schoonheid” (Perponcher
1780:82-85).
78. Phillipson (1978:149) omschrijft Aberdeen als “the capital of a fertile, largely agrarian region”
en noemt Beatties Essay “the attack of the provincial intellectual on the culture of the metropolis”
(1978:145).
79. “Beattie’s Essay on Truth, however, is now a forgotten work, one of those briefly popular efforts
which for a moment command universal attention, and then fade into deserved obscurity”
(Wolff 1960:118). Robert P. Wolffs oordeel is streng, maar wordt niet tegengesproken: Ernst
Cassirer noemt Beattie niet in zijn standaardwerk over de filosofie van de Verlichting (1932),
Peter Gay vermeldt hem één enkele keer: “James Beattie, the Scottish common-sense philosopher
whom Johnson much admired, scored point against Hume more extensively argued than
Johnson’s, but no more telling. In his Essay on the Nature and Immutability of Truth, a bombastic
and meretricious treatise, Beattie imagined he could demolish Hume by putting him in the
company of such infidels as Hobbes and Spinoza” (Gay 1966:402).
80. Maar hij sprak zich uit tegen slavernij en racisme, waardoor hij op dit punt progressiever was
dan de anders zo tolerante David Hume. Hume had namelijk gesteld dat alle andere soorten
(species) van mensen inferieur waren aan blanken. Zie hierover Immerwahr (1992).
81. Over de Vaderlandsche Letteroefeningen, zie het lange artikel van Hartog (1877), geschreven kort
na het definitieve einde van het tijdschrift (in 1876).
82. Vooral in de afdeling “Mengelwerk”: Hartog spreekt van “een lijst van hetgeen hij voor dat
Mengelwerk had opgesteld, en dan heeft hij van 1764-90, als ik wel heb geteld, dertien honderd
zeven en negentig uittreksels, vertalingen, berigten enz. van grooteren of kleineren omvang, voor
dit deel der Letteroefeningen bewerkt” (Hartog 1877:326-327).
83. Elements of Moral Science verscheen in twee delen: het eerste deel in 1790, het tweede in 1793.
Hennert was er dus erg snel bij.
84. Monks oordeel is bondiger: “It is, for instance, one of the least original essays on the sublime,
but for that very reason it becomes of use as a summary of its decade” (Monk 1935:129). Kloth
(1974:82) herhaalt dit instemmend.
85. Zo heeft hij het bij voorbeeld over “wy Engelschen” (Beattie 1786:108).
86. Als gevolg daarvan worden de overgangen tussen verschillende passages soms wat bruusk.
87. “Chez Beattie, le sublime est de nature objective et il s’impose comme qualité extérieure”
(Morere 1980:651).
88. De verzen uit De rerum natura (Boek II, vs. 1-14) in een modernere vertaling: “Heerlijk om bij
een zware storm vanaf het land / een ander te zien zwoegen op de wijde zee, / niet dat andermans
ellende zulk genoegen schenkt, / maar wel de aanblik van het jou bespaarde leed. / Heer-