JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

184 HOOFDSTUK 4
in het prachtige. De toepassing van deze inzichten op de eigenschappen van de mens
is al even conventioneel.
Verstand is verheven, geestigheid is schoon, stoutmoedigheid is verheven
en grootsch, list is klein maar schoon. De behoedzaamheid, zeide CROM-
WELL, is eene burgemeesterlijke deugd. Waarachtigheid en redelijkheid
zijn eenvoudig en edel; scherts en bevallige vleijerij zijn fijn en schoon.
Bevalligheid is de schoonheid der deugd. Belangloze dienst-ijver is edel,
geslepenheid (politesse) en beleefdheid zijn schoon. Verhevene eigenschappen
boezemen hoogachting, maar schoone eigenschappen liefde, in (Kant
1804:9). 17
Door de heftigheid van de emotie kan het verhevene niet lang volgehouden worden,
daarom moet ze afgewisseld worden met het schone. Samenvattend kan gezegd worden
dat het verhevene een zekere afstand uit bewondering creëert, terwijl het schone
eerder tot toenadering en verbondenheid uitnodigt. Dat geldt zeker op het fysieke
vlak: “Vriendschap heeft hoofdzaaklijk den trek van het verhevene, maar geslachtsliefde
dien van het schoone, aan zich” (Kant 1804:10-11). Kant verbindt het treurspel
eerder met het verhevene en het blijspel met het schone.
Opvallend is Kants voorzichtige toon: een aantal zaken en eigenschappen worden of
verheven, of schoon genoemd, maar vaak wordt die kwalificatie genuanceerd. Het
gaat om “hoofdzaaklijk den trek van het verhevene […], eene zekere waarde en verhevenheid,
terwijl daartegen schalkachtige scherts en vertrouwlijkheid het koloriet van
het schoone in deze gewaarwording verheft” (Kant 1804:10-11; mijn cursivering,
CM). Ondanks de onderscheidingen die Kant vaststelt, blijkt het toch vooral om graduele
verschillen te gaan, waarbij de ene soort de andere niet uitsluit. Zoals eerder
betoogd, kan het schrikwekkend verhevene ook edel zijn, kunnen het schone en het
prachtige elkaar aanvullen, en kan “het edele met het schoone in zekere graden vereenigd
worden” (Kant 1804:11). Zeker in het schrikwekkende verhevene is er zelfs
plaats voor ondeugden en zedelijke gebreken: de stoutmoedigheid van Achilles is verheven
ook al zijn zijn motieven moreel verwerpelijk. Tekenend voor wat volgt in het
deel over het verhevene bij mannen en vrouwen, is de vrouwelijke pendant van dit
laatste voorbeeld: “Het geen de wereld coquetterie in eenen fijnen zin noemt, naamlijk,
eene geslepenheid van eene anders aardige vrouw, om in te nemen en te bekoren,
is veelligt te laken, maar evenwel eenigzins schoon, en wordt gemeenlijk voor de kuische,
ernstige bevalligheid getrokken” (Kant 1804:13).
Alle eigenschappen en kwaliteiten die eerder met het verhevene en het schone geassocieerd
werden, past Kant ook probleemloos toe op de uiterlijke verschijning van
mensen: een grote gestalte wekt achting, een kleine gestalte nodigt uit tot vertrouwelijkheid,
“zwarte oogen en eene bruine kleur, zijn aan het verhevene, blaauwe oogen
en eene blonde kleur meer aan het schoone, verwand” (Kant 1804:13). Kant geeft
zelfs kledingadvies: voorname mensen dragen beter eenvoudige kledij, wie van lager
rang is mag zich opsmukken met sieraden en felle kleuren.