JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT OBSCURITAS! 79
I likewise distinguish love, by which I mean that satisfaction which arises
to the mind upon contemplating any thing beautiful, of whatsoever
nature it may be, from desire or lust; which is an energy of the mind, that
hurries us on to the possession of certain objects, that do not affect us as
they are beautiful, but by means altogether different. We shall have a
strong desire for a woman of no remarkable beauty; whilst the greatest
beauty in men, or in other animals, though it causes love, yet excites
nothing at all of desire (Burke 1958:91).
Burke bespreekt eerst wat het schone niet is, en dan pas wat het wel is. 92 Opvallend
daarbij is dat de beschrijving van het schone in functie lijkt te staan van die van het
verhevene. 93 De afscheiding van het verhevene van het schone lijkt de facto neer te
komen op een hiërarchie tussen beide, waarbij het verhevene boven het schone komt
te staan.
De schoonheid van een object wordt, aldus Burke, traditioneel in verband gebracht
met de verhoudingen van de onderdelen. Proportie (proportion) heeft te maken met
een zekere doelmatigheid (convenience) en orde, en daarom is het een product van het
verstand (understanding), “rather than a primary cause acting on the senses and imagination”
(Burke 1958:92). Om het schone te herkennen is er geen reflectie nodig:
het gebeurt onmiddellijk.
De misvatting dat schoonheid zou afhangen van verhoudingen heeft te maken met
het feit dat vorm (shape) nu eenmaal inhoudt dat de verschillende onderdelen in een
zekere verhouding tot elkaar staan. “[I]t is not measure, but manner that creates all
the beauty which belongs to shape” (Burke 1958:99). Dat velen toch hardnekkig
vasthouden aan de proportieleer heeft te maken met de ijdelheid van de mens, die
zichzelf en zijn verwezenlijkingen tot maat van alles neemt. In alles wat hij maakt,
houdt de mens (noodzakelijkerwijs) rekening met verhoudingen. Maar hij past die
kunstmatige principes ook toe op de natuur, en pretendeert vervolgens dat die principes
ontleend zijn aan de natuur.
Een ander aspect dat te maken heeft met de populariteit van de proportieleer is volgens
Burke het feit dat misvorming als tegendeel van schoonheid gezien wordt. Misvorming
is echter niet tegengesteld aan schoonheid, maar wel aan de volledige,
gebruikelijke vorm (compleat, common form). En schoonheid en die volledige, gebruikelijke
vorm zijn zeker niet gelijk aan elkaar. “Indeed beauty is so far from belonging
to the idea of custom, that in reality what affects us in that manner is extremely rare
and uncommon. The beautiful strikes us as much by its novelty as the deformed
itself” (Burke 1958:103).
Een tweede misvatting over het schone hangt nauw samen met de proportieleer. “It
is said that the idea of utility, or of a part’s being well adapted to answer its end, is
the cause of beauty, or indeed beauty itself” (Burke 1958:104-105). In deze misvatting
wordt er dus van uitgegaan dat objecten hun schoonheid ontlenen aan de