JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

162 HOOFDSTUK 3
Hier blijkt dat het schone in zekere zin ondergeschikt is aan het verhevene: als het
overweldigende effect van het verhevene weggezonken is, kan er nog altijd “meenige
schoonheid” overblijven. Het schone is een puur vormelijke aangelegenheid, terwijl
het verhevene een affectieve reactie impliceert. Die affectieve reactie is erg hevig,
maar bij de minste verzwakking van de impuls keert ‘de ziel’ (the mind) terug naar
haar normale toestand. Deze theorie herinnert aan Burkes stelling dat de mens niet
voortdurend ofwel pijn, ofwel genoegen ervaart, maar tussen deze twee uitersten
meestal in een toestand van onverschilligheid verkeert. Maar Blair heeft Burkes theorie
van pijn als de basis van het verhevene verworpen: hij sluit veeleer aan bij Dennis’
visie van het verhevene als verbonden met de heftigste emotie, enthusiasm – de “verrukking”
waarvan sprake in bovenstaand citaat is Bosscha’s vertaling van Blairs “enthusiasm”
(Blair 1783:78).
Om die krachtige emotie uit te drukken en op te wekken, moet de beschrijving van
het verheven voorwerp kort en eenvoudig zijn. Het verhevene en winderigheid zijn
onverzoenbaar. Om die reden spreekt Blair zich ook uit tegen het rijm: om verzen te
laten rijmen, moet de dichter op zoek naar bijkomende woorden, of andere dan de
meest kernachtige woorden, waardoor het effect meteen verzwakt wordt en het verhevene
verloren gaat. Blair verwijst naar de passage in de Ilias waarin Jupiter de
Olympus doet sidderen door zijn wenkbrauwen te fronsen, en noemt dit uitermate
verheven. “In het oorspronkelijk is het ook zeker zo, en blijft het ook nog bij de letterlijkste
vertaaling, maar hoe veel verliest het van die hoedanigheid, zelfs in de
schoonste verzen van eenen Pope” (Blair 1788:109). Pope had immers vijf verzen
nodig om de oorspronkelijke drie te vertalen, en – hoewel Blair de Engelse verzen
schoon noemt – daardoor ging de krachtige kernachtigheid van het Griekse origineel
verloren. 123 Blank verse is veel meer geschikt om het verhevene uit te drukken, en hét
voorbeeld daarvan is Miltons Paradise Lost.
Blair erkent echter dat eenvoud en kortheid alleen niet voldoende zijn om de kracht
van het afgebeelde voorwerp ten volle tot zijn recht te laten komen. “Elk onderwerp
heeft, om zo te spreeken, meer kanten, van welke het ons kan vertoond worden, en
welke met de bijgevoegde nevenomstandigheden in verband staan: hoe beter
gekoozen derhalve en hoe Verhevener van aard deze nevenomstandigheden zijn, hoe
Verhevener het onderwerp zelf zal schijnen” (Blair 1788:112). Het verheven object
moet in het juiste licht geplaatst worden: een te algemene afbeelding doet afbreuk aan
de kracht van het voorwerp. Maar er schuilt ook een gevaar in de bredere beschrijving:
“de geringste bijvoeging van eene gemeene of onvoeglijke nevenomstandigheid
[is] genoegzaam om de werking van het schoonste geheel te beletten” (Blair
1788:113). Vergilius’ eerder aangehaalde beschrijving van een storm in de Georgica
is verheven, maar het effect gaat – volgens Blair (in tegenstelling tot Beattie) – verloren
doordat Vergilius in zijn beschrijving van Jupiters woede weinig verheven elementen
als de slagregen en de wind opneemt. Blair spreekt hier Longinus tegen: volgens
Longinus waren kleine foutjes van het genie vergeeflijk, omdat hij op andere
plaatsen zo sterk was.