JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT OBSCURITAS! 101
dommen in Oostenrijk belandt, en vanuit Wenen naar Hongarije, tot in Tartarije, stroomt, en
na verenigd te zijn met de Saave en de Drave in de Zwarte Zee uitmondt. De lezer wordt
bestookt met beelden, maar de snelheid waarmee ze elkaar opvolgen maakt het onmogelijk om
zich van elk woord een beeld voor de geest te halen.
103. Zo typeert Homerus de schoonheid van Helena veel beter door de uitroep dat haar schoonheid
een langdurige oorlog verantwoordt. Helena verschijnt, in het negende jaar van de Trojaanse
oorlog, op de stadsmuren, en Priamus en de ouderlingen zeggen (Ilias III, 156-158) – in de vertaling
van Schwartz – “Geen wonder, dat om zulk een vrouw de Griekse en Trojaanse strijders
zo lange tijd de smarten van de oorlog lijden. Zij is het evenbeeld van de onsterfelijke godinnen”
(Homerus 1989:50).
104. Burke citeert vers 111 van Horatius’ Ars Poetica – Wessel Krul vertaalt vrij (om de grammaticale
structuur te respecteren): “wanneer de beweging van de ziel door middel van de taal wordt uitgedrukt”
(Burke 2004:238).
105. Vergelijk met Locke (III, iv, 11. Locke 1959, II:37): “words being sounds, can produce in us no
other simple ideas than of those very sounds; nor excite any in us, but by that voluntary connexion
which is known to be between them and those simple ideas which common use has
made them signs of. He that thinks otherwise, let him try if any word can give him the taste of a
pine apple, and make him have the true idea of the relish of that celebrated delicious fruit.”
106. “La poésie n’a donc plus rien à voir avec la mimèsis et suppose, au contraire, un sacrifice de la
représentation visuelle – amputée ou rendue impossible. C’est dans la vide et la généralité des
mots que le sublime s’immisce, si bien que la faiblesse représentative du langage constitue sa
force” (Saint Girons 2005:99).
107. Zo verwijst Paulus van Hemert in 1804 nog naar het schrikkelijk verhevene van Burke (Van
Hemert 1804:3)
108. Schiller zou ongeveer 40 jaar later de term Trieb – meestal vertaald als ‘drift’ – gebruiken op een
vergelijkbare manier. Zijn zintuiglijke of stofdrift is tot op zeker hoogte vergelijkbaar met Burkes
drang tot zelfbehoud. Bij de vormdrift ligt het verband met de drang tot gemeenschap minder
voor de hand.
109. Men zou kunnen zeggen dat het verhevene volgens Burke de mens op zichzelf terugwerpt: het
eigen zelfbehoud is in gevaar, maar wordt weerstaan. Daaraan kan dat gevoel van eigenwaarde
ontleend worden. Dit aspect zou door Kant veel fijner onderzocht worden, maar in principe
gaat het om iets vergelijkbaars: de individuele mens (nietig en krachteloos tegenover de onmetelijke
macht van de natuur) weerstaat wat hem overstijgt en ontleent daaraan zijn superioriteit.
110. Ik ga later kort in op de problematische status van de term ‘romantiek’.