JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

246 HOOFDSTUK 4
4.3.2. Theodorus van Swinderen: Kant vereenvoudigd
4.3.2.1. Dorus, ’t wonderkind over het schone
In 1806 hield Theodorus van Swinderen (1784-1851) een Redevoering over het
schoone in de natuur, in 1808 over het verhevene in de natuur, en in 1810 over de afwisseling
van het schoone en verhevene in de natuur, op vergaderingen van het Natuur- en
Scheikundig Genootschap in Groningen, waarvan hij in 1801 medestichter was
geweest. 141 In 1801 was hij nog student rechten, maar hij zou zijn hele leven nauwe
contacten onderhouden met dit genootschap – zijn laatste publieke optreden was op
de viering van het vijftigjarig bestaan van het Natuur- en Scheikundig Genootschap.
142 In diezelfde periode was hij ook mede-oprichter van Veritas et officium, een
studentengenootschap dat tot doel had de kritische wijsbegeerte van Kant te bestuderen.
In 1807 werd hij benoemd als secretaris van de commissie van onderwijs – een
functie die hij zou uitoefenen tot zijn dood in 1851, in combinatie met zijn hoogleraarschap
in de natuurwetenschap. 143 Van Swinderen zou later vooral herinnerd
worden omwille van zijn vele maatschappelijke initiatieven, maar niet omwille van
zijn wetenschappelijke verworvenheden. 144 De Groningse historicus Johan Huizinga
typeert de natuurwetenschapper Van Swinderen als volgt: “Hij was zonder twijfel, al
heeft hij zijn leven lang ‘Dorus ’t wonderkind’ geheeten, een uiterst middelmatige
geest, doch van een activiteit, die ook zonder groote gaven belangrijke dingen heeft
tot stand gebracht” (Huizinga 1951:104).
De jonge Dorus was geboeid door de kantiaanse filosofie, en gaf daar in zijn redevoeringen
blijk van. In zijn Redevoering over het schoone wordt Kant dan wel niet
genoemd, maar dat daar de inspiratie moet gezocht worden wordt snel duidelijk. Het
schone wordt onderscheiden van het goede en het ware: “Wijn smaakt aangenaam,
zijne pligten te vervullen is goed, het opkomen van de Zon is schoon. – het aangename
vergenoegt ons, het goede achten wij, maar alleen het schoone behaagt” (Van Swinderen
1806:3). De natuur wordt niet aangenaam of goed genoemd, maar schoon. In
directe navolging van Kant wordt het schone vervolgens geanalyseerd “in zijne hoedanigheid,
hoegrootheid, betrekking en wijziging” (Van Swinderen 1806:4).
Ja, mijne Hoorders! dat behagen in schoone voorwerpen is zoo noodzaaklijk,
en de hier plaats hebbende overeenstemming is zoo algemeen, dat wij
hem, die, in de beoordeeling van zulke zaaken, maar eens een weinig van
het algemeene gevoelen durft afwijken, oogenblikkelijk van zijn stemregt
in het beoordeelen van schoonheid ontzetten, en dat wij de Vergadering,
als uit éénen mond, hooren uitroepen: Dat is geen Man van smaak! Zoo
dat schoonheid, in deszelfs wijziging beschouwd, datgene is, hetwelk
noodzakelijk behaagt, en schoonheid, volgens de vier opgegevene stukken,
datgene, hetwelk ons, zonder dat wij daar eenig belang bij hebben, en zonder
redenering, of eenig opzigt op deszelfs doel, als een voorwerp van een algemeen
en noodzakelijk welgevallen, behaagt (Van Swinderen 1806:8-9).