JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

32 HOOFDSTUK 1
“de beheersing van de taal” (VIII, 1. Longinus 2000:30) noemt, maar ook aan de
vijfde bron. Controle en beheersing zijn ook in Boileaus interpretatie van het verhevene
van levensbelang. Tegelijkertijd roept de nadruk op het krachtige en bezielde
van de expressie opnieuw Aristoteles’ retorische begrip enargeia op. 97
Here within the brief confines of Réflexion critique XII we find represented
the two views of sublimity that will reappear in various forms, and with
varying emphasis, in subsequent critical texts: on the one hand, a sublime
which is characterized by strong emotion and is expressed in animated
speech, and, on the other, a sublime which reflects a majestic imperturbability
(Kerslake 2000:63).
Kerslakes onderscheid is niet absoluut: de sterke emotie blijft gecontroleerd, want
heeft vorm gekregen in taal. De “majestic imperturbability” is dan eigenlijk enkel
maar de extreemste vorm van controle. 98 De nadruk op helderheid en evenwicht is
een uiting van Boileaus (neo-) classicisme, en verklaart ten minste gedeeltelijk hoe het
mogelijk is dat schijnbaar compleet verschillende werken als L’art poétique en het
Traité du Sublime door één auteur in één band verzameld werden, al ging dat volgens
Saint Girons ten koste van het eigen karakter van het verhevene:
À la théorie du sublime se mêla une conception rationaliste et normative
de l’art, dans laquelle la clarté d’expression procédait de l’excellence de la
conception, cependant que la conception elle-même procédait d’une seule
et universelle raison. Le sublime perdait alors sa spécificité par rapport au
beau et se réduisait à l’une de ses variétés, quoique la plus géniale (Saint
Girons 1993:27).
Saint Girons is wat te streng voor Boileau: nergens beweert hij dat het verhevene
maar een variant is op het schone. Maar een concreet onderscheid of een vergelijking
tussen beide concepten wordt ook niet gemaakt. De echte concrete loskoppeling van
het verhevene en het schone gebeurt pas in de achttiende eeuw.
1.3. Longinus in het Nederlands: twee vertalingen
Peri hupsous werd in de lange achttiende eeuw tweemaal in het Nederlands vertaald:
in 1719 verscheen Verhandeling over de verheventheit en deftigheit des styls van Pieter
Le Clercq (1693-1759), en in 1811 Longinus over de verhevenheid van Matthijs Siegenbeek
(1774-1854). Beide vertalers schrijven de tekst ondubbelzinnig toe aan Longinus
– zoals al hun tijdgenoten – en benadrukken de retorische aspecten van het longiniaans
verhevene.
Le Clercq was een erg productieve vertaler: hij vertaalde vooral uit het Frans en het
Engels, zoals werken van Boileau en Swift, en delen van The Spectator. 99 Zijn kennis
van het Grieks achtte hij te beperkt om Peri hupsous rechtstreeks te vertalen. Zijn vertaling
gaat dan ook terug op de Franse vertaling van Nicolas Boileau.