JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

LICHT IN DE NEDERLANDSE DUISTERNIS 139
Willem Emmery de Perponcher (1740-1819) 76 reageerde op Van Alphens werk met
een Brief, eenige bedenkingen over den aart en ’t wezen van het schoone, behelzende
(1780). De polemiek was echter maar een kort leven beschoren: Van Alphen reageerde
maar één keer op de bezwaren van De Perponcher.
De Perponchers grondbemerking is dat de kunstenaar niet zozeer moet opgeleid worden
door abstracte werken, maar door imitatie van de natuur. In 1770 al had hij Batteux’
adagium dat de opgave van de literatuur imitatio van de natuur (la belle nature,
welteverstaan) was, als volgt vertaald: “Dit doelwit nu niet anders zynde dan ons te
behaagen, ons met vermaak aan te doen, door de beschouwing van de aandoenelijkste,
de schoonste en volmaakste voorwerpen, die zy in de Natuur heeft kunnen vinden,
en die zy ons in haare welnagebootste Schilderyen voor oogen stelt, zal het derhalven
in deeze weluitgekoozen en volmaakste nabootsing zyn, dat het weezen der
waare Dichtkunst eigentlyk bestaan moet” (De Perponcher 1770:146). 77 Om de
dichter tot die schoonheid op te voeden stelt De Perponcher in 1780 de praktijk
boven de theorie: “De algemeene kennis van ’t schoon moeten zy in de oeffenschool
der Natuur verkrygen; en van de meesters in hunne byzondere kunst moeten zy leeren,
hoe die schoonheden in hunne kunst voor te dragen” (De Perponcher 1780:39).
De Man (in Van Alphen 1999:49) stelt dat De Perponcher daarnaast ook het subjectieve
element in Van Alphens inleiding ter discussie stelt, en daar een meer objectieve
visie tegenover stelt. Van Alphen had gesteld dat de dichter een ideaal nastreeft. “Het
ideaal, waar naar de kunstenaar werkt, is, of de werkelijk aanwezende natuur, of de
verbeelde denkbeeldige natuur, of eene gantsch eigene schepping, waartoe slegts de
geringste stoffen uit de natuur genomen zijn. In het eerste geval is hij een navolger der
natuur, in het tweede geval een navolger der schoone natuur, en in een derde geval een
Schepper” (Riedel 1778:43). Dit laatste (en hoogste) ideaal is duidelijk verwant aan
een expressieve poëtica, maar Johannes (1992:133) wijst er in zijn analyse van de verbeeldingskracht
op “dat volgens Van Alphen de werking der dichterlijke verbeeldingskracht
– ook de ‘scheppende’ verbeeldingskracht die hij ziet als een kenmerk
van grootse dichtkunst – het schema van de nabootsing der natuur niet te buiten
gaat; ze is niet ‘creatief’ in de betekenis die sommige romantici aan deze term hechten.”
De termen ‘nabootsing der natuur’ of ‘imitatio’ blijken bij De Perponcher en
Van Alphen een verschillende invulling te krijgen, waardoor de twee langs elkaar
heen lijken te praten.
Van Alphen was zich echter wel bewust van het feit dat deze brief een nieuw soort
polemiek in gang zette. Over De Perponchers brief schrijft hij: “Ik las denzelven niet
alleen met gretigheid en smaak; maar verblijdde mij zeer, dat men, op zulk eene
wijze, een begin maakte met mijne Theorie te beoordeelen” (Riedel 1780:i). Opvallend
is de hoffelijke toon. “De discussie die beiden nu aangaan is er een tussen twee
heren – waardig, bezadigd en vol egards jegens de opponent, maar verraadt niettemin
bij beiden een vurige liefde voor literatuur en een grote betrokkenheid bij de aangesneden
kwesties” (Kloek 1985:53). De discussie leidt echter niet tot een verzoening.
Het ‘debat’ is wel hoffelijk, maar het blijkt een dovemansgesprek te zijn.