JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

222 HOOFDSTUK 4
lijke publicatie van beide teksten impliceert dat “Über das Erhabene” een aanvulling
vormt op Über die ästhetische Erziehung des Menschen. Anderzijds worden de teksten
uitdrukkelijk als afzonderlijke teksten gepresenteerd.
4.2.3. Schillers verhevene
4.2.3.1. Kant, door een toneelauteur gelezen: Vom Erhabenen
In 1793 verscheen een tekst van Schiller over het verhevene in het tijdschrift Neue
Thalia. Het artikel werd gespreid over twee nummers, en kreeg twee titels: “Vom
Erhabenen (zur weiteren Ausführung einiger Kantische Ideen)” en “Fortgesetzte Entwickelung
des Erhabenen”. 103 Het laatste deel (voorafgegaan door de slotparagrafen
van “Vom Erhabenen”) werd hernomen in de Kleinere prosaische Schriften van 1801
als “Über das Pathetische”, maar “Vom Erhabenen” werd vervangen door het later
geschreven “Über das Erhabene”. 104
“Vom Erhabenen” is een moeilijk leesbare verzameling opmerkingen bij de “Analytik
des Erhabenen” van Kant – de ondertitel luidt dan ook “Zur weiteren Ausführung
einiger Kantischer Ideen”. Schiller herverwoordt een aantal inzichten van Kant, en
lijkt te zoeken naar een eigen idioom om grip te krijgen op Kants filosofie. Uit de
eerste zin blijkt meteen dat dat niet vanzelfsprekend is.
Erhaben nennen wir ein Objekt, bey dessen Vorstellung unsre sinnliche
Natur ihre Schranken, unsre vernünftige Natur aber ihre Ueberlegenheit,
ihre Freyheit von Schranken fühlt; gegen das wir also physisch den Kürzern
ziehen, über welches wir uns aber moralisch d.i. durch Ideen erheben
(Schiller 1962:171).
Opvallend is dat Schiller in eerste instantie lijkt voorbij te gaan aan het kernprincipe
dat het verhevene een gevoel is: we noemen een object verheven, aldus Schiller. Maar
het vervolg van de zin is wel een samenvatting van het kantiaans Erhabene. Het gaat
niet om het object, maar om de voorstelling die de mens er zich van maakt. Door die
voorstelling botst onze zinnelijke natuur op zijn grenzen, en voelt onze rationele
natuur 105 haar vrijheid, haar superioriteit ten opzichte van diezelfde grenzen. Dit is
de kantiaanse idee dat precies doordat de mens op zijn zinnelijke grenzen botst, hij
zijn bovenzinnelijke bestemming gevoelt. Schiller benadrukt echter dat het botsen op
de zinnelijke grenzen een pijnlijke gewaarwording en bewustwording is van de eigen
sterfelijkheid (Schiller verwijst naar de ‘kortheid’ van het fysieke). Maar door dat
besef van sterfelijkheid komt de mens er moreel bovenop: dankzij de ideeën van de
Rede beseft de mens de onsterfelijkheid van het bovenzinnelijke in zich. In feite toont
Schiller op die manier dat het zelfbehoud, dat volgens Burke centraal stond in de
ervaring van het verhevene, ook een rol speelt in de analyse van Kant, maar op een
andere manier. Bij Burke speelt de drang naar zelfbehoud een belangrijke rol in het
opwekken van het verhevene, maar dat zelfbehoud mag niet reëel in gevaar zijn. In
Kants analyse wordt de drang naar zelfbehoud behouden, maar enkel voor het zinne-