JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

LICHT IN DE NEDERLANDSE DUISTERNIS 121
delssohn vandaag niet geboekstaafd staat als een sleutelfiguur in het denken over het
verhevene: zijn interpretatie (en zeker die van 1758) was ingebed in de longiniaansretorische
traditie, en vond daardoor minder aansluiting bij Burkes sublime, dat
samen met Kants Erhabene als een breukmoment beschouwd wordt. 38 Maar in die
longiniaans-retorische traditie is Mendelssohn zonder twijfel één van de belangrijkste
figuren van de achttiende eeuw.
3.1.3. De receptie van Van Goens’ vertaling
Zoals eerder al aangehaald: Van Goens was een gerespecteerd man in het buitenland.
Vermoedelijk is zijn Nederlandse vertaling van Mendelssohns verhandeling via zijn
vele contacten in Duitsland terechtgekomen. Het feit dat het gerecenseerd werd,
illustreert zowel het belang van die contacten als zijn goede reputatie in het buitenland.
Bovendien nam Mendelssohn Van Goens’ opmerkingen ter harte: in de volgende
druk van zijn Verhandeling vermeldt Mendelssohn nadrukkelijk Van Goens’
vertaling. Van Goens’ welwillende kritiek zal daar ook niet vreemd aan geweest zijn:
telkens als hij andere teksten betrekt op Mendelssohns Verhandeling, geeft hij Mendelssohn
gelijk, of streeft hij een verzoening van de standpunten na.
Achteraan in de tweede druk van de Verhandeling over het verhevene en naive in de
fraeje wetenschappen liet uitgever Samuel de Waal vier lovende recensies van Van
Goens’ vertaling en een commentaar van Mendelssohn drukken. Deze korte besprekingen
werden uiteraard vanuit commerciële motieven toegevoegd, maar dat doet
niet af aan het feit dat Van Goens’ werk niet onopgemerkt bleef in Duitsland, én dat
de vertaling lovend onthaald werd. Toch werden een aantal kanttekeningen gemaakt,
die in de Nederlandse discussie zouden terugkeren en uitvergroot worden.
In de Allgemeine Deutsche Bibliotek wordt Van Goens “als einen Man […], der mit
seinem Verfasser wetteifern kann” (Mendelssohn 1774:ongenummerde bijlage)
genoemd. Toch vraagt de recensent zich af waarom er onder de verschillende bijkomende
voorbeelden die Van Goens geeft geen enkele oorspronkelijk Nederlandstalige
tekst te vinden is. Ook de Deutsche Bibliothek der Schönen Wissenschaften vindt
dat deze verhandeling de vertaler tot eer strekt. Van Goens stond al bekend als kenner
van de Griekse en Latijnse literatuur, maar laat zich in dit werk van een andere kant
zien, namelijk “von der seite des guten geschmacks” (Mendelssohn 1774:ongenummerde
bijlage). Ook hier oogst Van Goens lof om zijn invoegingen. De Erfurtische
gelehrte Zeitung stelt: “Man kann von diesem Manne leicht erwarten, dass er etwas
mehr als die gewöhnlichen Uebersetzer geleistet” (Mendelssohn 1774:ongenummerde
bijlage). Van Goens lost de verwachtingen in door zijn bijkomende voorbeelden,
zijn opmerkingen, en de voorrede. Bovendien is de recensent zo te spreken over
de vertalingen van de poëtische voorbeelden, dat hij de wens uitspreekt dat Van
Goens “zur ehre unsrer nation” (Mendelssohn 1774:ongenummerde bijlage) eens
een volledig dichtwerk zou vertalen. Ook de recensent van de Almanach der Deutschen
Musen waardeert het feit dat door dergelijke vertalingen de eigen cultuur uitgedragen
wordt.