JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

JOHANNES KINKER, ESTHETISCH IDEALIST 301
filosoof aangereikte kennis, waarbij Kinker in het midden laat of die kennis aan de
zuivere rede is ontleend of aan metafysische bespiegelingen, die de fenomenale wereld
overstijgen.” In de voetnoot bij deze zin beklemtoont Oosterholt het feit dat Kinker
zich voortdurend met deze problematiek bezighoudt, waarbij hij verwijst naar Johannes
(1992:200-202), die stelt dat het vinden van analogieën in poëzie de ene weg is
om de eenheid te bereiken; de tweede weg is die van het toepassen van de kantiaanse
categorieën (van de zuivere rede) op de praktische rede (Johannes 1992:202). Het is
echter mijn overtuiging dat Kinker geloofde dat kennis van het bovenzinnelijke
mogelijk is in het schone, waarin de vraag naar het zuiver, dan wel het praktisch
gehalte van die kennis irrelevant geworden is, omdat ze beide overstijgt. Het onderscheid
tussen zuivere en praktische rede bestaat alleen voor de mens, in het esthetische
blijkt dat ze één zijn.
In deze beide werelden zijn verscheiden punten van analogische overeenkomst,
en gelijkvormigheid, waardoor de verbeelding bijna werktuiglijk
geleid wordt om zich dan eens het louter stoffelijk als bezield, en dan
weder het louter geestelijke als ligchaamlijk voor te stellen. In alle deze
gevallen (en zij loopen in het oneindige) levert de overdragt van de eene
natuur in de andere geen eigenlijk gezegd begrip op, maar iets gedaantelijks,
eene zweemende afbeelding van een begrip, dat letterlijk genomen
valsch zou zijn, en echter, door zijne form eene voorstelling oplevert,
welke ons aantrekt; hetgeen, in den grond, toch niets anders is dan eene
voorkeur, welke wij aan het louter denkbeeldige boven het werkelijke
geven. […] Het is dus, eigenlijk, in de overeenkomst of de gelijkvormigheid
der beide begrippen, waarin wij belang stellen […] (Kinker
1826:318-319).
Voor Kinker is “het louter stoffelijk als bezield, en dan weder het louter geestelijke
als ligchaamlijk” voorstellen de kern van poëzie. Het geestelijke als stoffelijk voorstellen,
en omgekeerd – een bijna letterlijk citaat van Schiller – komt neer op het verenigen
van zinnelijkheid en bovenzinnelijkheid. In de voorrede bij het eerste deel van
de Gedichten had Kinker dit al nader bepaald:
In het verband, of liever, in het verbindende van geest en stof, zin en denkbeeld,
ziel en ligchaam zijn tweederlei soort van overdragingen denkbaar.
De eerste zou men de allegorische kunnen noemen: zij geeft het gedachte
eene gedaante; de laatste kan mystisch heeten: zij leent de stof eene ziel. De
laatste is meer afgetrokken wijsgeerig, en sluit zich meer aan de min vrolijke
en meer geheimzinnige moderne Dichtkunst (Kinker 1819:xx).
Op die manier beeldt kunst de eenheid uit, waarnaar de mens streeft. Esthetica wordt
zo het veld waar de verwezenlijking van het kantiaanse project – dat volgens Kant
onmogelijk en noodzakelijkerwijze onoplosbaar was – mogelijk wordt. Hoewel Kinker
het niet uitdrukkelijk zo stelt, doet die combinatie van harmonie met analogie