JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

166 HOOFDSTUK 3
het oog, waardoor de verrijking hoofdzakelijk bestaat uit een verbreding van het beelden-
en motievenmateriaal, zonder een werkelijke inzichtelijke verdieping. In hun
(moraliserende) gematigdheid passen ze eerder in de traditie van Shaftesbury, dan in
die van Addison en Burke. Zelfs Mendelssohns Verhandeling draagt nauwelijks
nieuwe elementen aan, maar onderscheidt zich wel van de andere teksten door het
meer uitgewerkte theoretische kader.
De vijf Nederlandse vertalers staan kritiekloos tegenover hun brontekst. Zelfs waar
Van Goens Mendelssohn lijkt te corrigeren, stelt hij zijn aanpassingen voor als verduidelijkingen
van Mendelssohns visie. Loosjes en Bosscha vullen hun tekst nauwelijks
aan. En de aanvullingen van Van Alphen en Hennert zijn meestal van bibliografische
aard. Van Alphen voorziet die bibliografische aanvullingen ook van enige
inhoudelijke duiding, maar ook hij spreekt zijn brontekst niet tegen.
Het zou echter verkeerd zijn hieruit te concluderen dat er geen belangstelling was
voor de filosofische ontwikkelingen. De geïnteresseerde lezer werd doorverwezen
naar meer gespecialiseerde literatuur. Zoals al herhaaldelijk aangehaald is, deze werken
waren bedoeld als introducties: alle vertalers vertrokken vanuit de idee dat ze
voor een publiek schreven dat voor het grootste deel bestond uit volslagen leken. Van
Alphen, Loosjes, Hennert en Bosscha kozen er voor, anders dan Van Goens gedaan
had, om hun lezers geleidelijk aan tot dieper inzicht te brengen. Het verzet tegen Van
Alphens Theorie wees er echter op dat zelfs zijn gematigde aanpak te bruusk overkwam.
De common sense-aanpak van Loosjes, Hennert en Bosscha had meer succes
– Bosscha’s vertaling werd immers tot in de jaren 1830 herdrukt – vermoedelijk sloot
deze filosofie dichter aan bij de genootschapscultuur. Deze cultuur kwam echter aan
het eind van de achttiende eeuw onder zware druk te staan. Net op dat moment
kwam ook de eerste – zij het bescheiden – golf van Kant-navolging op gang. In de
vroege negentiende eeuw zouden de empiristen het veld moeten ruimen voor de idealisten,
maar tegelijkertijd stond een nieuwe generatie common sense-denkers klaar
om weerstand te bieden.