JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

216 HOOFDSTUK 4
Nog in die periode – het laatste decennium van de achttiende eeuw – schreef Schiller
twee teksten over het verhevene, “Vom Erhabenen” (1793) en “Über das Erhabene”
(pas gepubliceerd in 1801, maar vermoedelijk een vijftal jaar eerder geschreven 86 ). De
eerste tekst is eigenlijk een reeks aantekeningen bij Kants “Analytik des Erhabenen”.
In de tweede tekst ontwikkelt Schiller een eigen interpretatie, gebaseerd op maar niet
beperkt tot Kants analyse. 87 Om die invulling van het verhevene te kunnen plaatsen
is een korte uiteenzetting van Schillers schoonheidsopvatting én van zijn project van
esthetische opvoeding noodzakelijk.
4.2.2. Schillers esthetisch idealisme
4.2.2.1. Vrijheid in de verschijning
Schillers filosofie wordt vaak aangeduid met de term esthetisch idealisme, omdat hij
in het esthetische de mogelijkheid ziet om een brug te bouwen tussen het zinnelijke
en het bovenzinnelijke. 88 In Über die ästhetische Erziehung des Menschen betoogt hij
dat de esthetische staat het uiteindelijke doel is van de menselijke samenleving. Dit
is echter niet alleen een pleidooi voor de kunst, het is ook een fundamentele kritiek
op Kant. Als het zinnelijke en het bovenzinnelijke verbonden kunnen worden, betekent
dit dat het kantiaanse onderscheid tussen theoretische en praktische Rede op de
helling komt te staan. Volgens Kant kan de mens met zijn theoretische Rede immers
alleen kennis verwerven over de fenomenen, en is de praktische Rede eerder gericht
op het morele handelen, dat uiteindelijk gefundeerd is op de categorische imperatief,
die onbewijsbaar want onkenbaar is. Schillers esthetisch idealisme legt de verantwoordelijkheid
voor een morele samenleving volledig bij de individuele mens (pas als
het individu de esthetische staat bereikt heeft, kan de samenleving naar datzelfde
niveau opgetild worden): de categorische imperatief blijft gelden, maar Schiller
brengt Kants abstracte systeem dichter bij de concrete mens.
Schiller was dan wel een student van de kantiaanse filosofie, hij bleef duidelijk niet
tot in het uiterste detail trouw aan Kant. In de vroege jaren 1790 zette hij zich aan
de studie van de Kritieken, maar in tegenstelling tot bij voorbeeld Van Hemert, legde
de schrijver Schiller de nadruk op de esthetica. 89 Schillers grootste ‘probleem’ met
Kants esthetica is dat het object er nagenoeg volledig uit verdwenen is. Kant
beschrijft de esthetische ervaring (en haar bestaansvoorwaarden), en daarbij reduceert
hij esthetica tot een subjectief verschijnsel. Schiller wil echter weten wat de kunst dan
daadwerkelijk doet, wat haar rol is. Daarvoor is een studie van het object nodig. In
Kallias, oder über die Schönheit ontwikkelt hij gaandeweg een nieuwe visie op schoonheid.
Het vertrekpunt is nog steeds de Kritik der Urteilskraft, maar hij neemt geen
vrede met de besluiten die daaruit getrokken worden. 90
In het spoor van Kant stelt Schiller dat het schone niet afhankelijk is van de zuivere
of theoretische rede: het smaakoordeel is geen kennisoordeel. Dus moet er een verband
zijn met de praktische rede. De praktische rede stuurt het moreel handelen, dat