JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT OBSCURITAS! 95
47. Ook Ottens definitie – op basis van Addisons lovende commentaren op Miltons Paradise Lost –
blijft vaag: “What finally does ‘sublime’ mean? It means the power of the kind that a poem like
Paradise Lost exercises over its readers” (Otten 1982:100).
48. Over de notie ‘aangeboren ideeën’, bij voorbeeld, verschilde hij van mening: volgens hem was de
correcte term “connatural”, en niet “innate”, omdat het volgens hem niet gaat om wat er bij of
vóór de geboorte gebeurt, maar om een natuurlijke ontvankelijkheid voor ideeën (Shaftesbury
1750:45). Zie McNaughton in zijn voorwoord tot de heruitgave van Shaftesbury’s werk
(McNaughton in Shaftesbury 1999:I, x-xii).
49. “Shaftesbury, whose three-volume collection of essays, Characteristicks of Men, Manners, Opinions,
Times, was published in 1711, seems to address himself to fellow gentlemen-virtuosi;
while Addison, whose writing appears largely in The Tatler and The Spectator, addresses the
audience ‘in Clubs and Assemblies, at Tea-Tables, and in Coffee-Houses’. Yet the critical enterprises
of Shaftesbury and Addison and their efforts to a role for the critic have much in common,
especially in so far as each is concerned with ‘the public taste’” (Marshall 1997:633).
50. Marshall (1997:643-645) nuanceert echter het elitaire karakter van Shaftesbury’s project: de
edelman is geprivilegieerd, omdat hij al een bepaalde vorming gekregen heeft, die de middenklasse
(voorlopig nog) ontbeert. Het gaat dus eerder om een verondersteld (al dan niet realistisch)
ontwikkelingsniveau dan om een klassenbewustzijn, al kunnen beide vermoedelijk niet
strikt gescheiden worden.
51. Shaftesbury’s denken was verwant met dat van de Cambridge Platonists – ook wel Latitudinarians
genoemd. Benjamin Whichcote was hun meest vooraanstaande lid. Zijn Select Sermons
werden ingeleid door Shaftesbury (1999, I:ongenummerde bladzijden). Townsend (1982:206)
waarschuwt er echter voor Shaftesbury al te snel in het neoplatoonse kamp in te delen: Shaftesbury
legde een sterkere klemtoon op het empirische.
52. Volgens Monk (1935:148) “Shaftesbury and his school had confused aesthetic and ethics”. Dat
is te sterk uitgedrukt: de discipline esthetica bestond nog niet. Doordat Shaftesbury de natuurervaring
beschouwde als een aanwijzing van het religieuze inzicht dat alles het werk van God is,
wordt alles zoniet ethisch dan toch religieus.
53. Invloed van de een op de ander is uiteraard niet uit te sluiten, maar niet erg waarschijnlijk:
Addison publiceerde zijn tekst in 1712, ná het verschijnen van de Characteristics dus, maar uit
een handschrift van Addison met uitvoerige notities kan opgemaakt worden dat de tekst vermoedelijk
minstens 10 jaar ouder is (Youngren 1982:271).
54. “Die Erscheinung des sich in der wilden Natur offenbarenden ästhetischen Ideals ist mit dem
Begriff bloβer Schönheit nicht mehr zu fassen. Shaftesbury spricht daher nicht nur umschreibend
von ‘peculiar beauties’, ‘awful beauties’ oder ‘mysterious beauty’, sondern er bezeichnet
den evozierten Prospekt ausdrücklich mit den Namen ‘the sublime’ – ‘dem Erhabenen’” (Zelle
1987:98-99).
55. Boulton erkent wel dat zijn herzieningen niet altijd toereikend waren om op de kritiek te antwoorden:
“while Burke wished to justify himself in the face of opposition, the revisions in the
second edition do not represent a full answer to his critics, nor do they on every occasion
successfully meet the objections raised” (Boulton in Burke 1958:xxv).
56. Baldine Saint Girons (1993:446) heeft het over “le ton assez conventionnel qu’il avait d’abord
adopté dans son introduction sur le goût”. Ook Boulton stelde al dat “he did not make a major
contribution to the contemporary debate on taste” (Boulton in Burke 1958:xxx).
57. Boulton (in Burke 1958:xxviii-xxx) suggereert dat Humes Dissertation of the Standard of Taste
(1757) een rol gespeeld kan hebben in Burkes beslissing om zijn inleiding over de smaak toe te