JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

228 HOOFDSTUK 4
voed worden tot een grotere vrijheid, om zo de hele natuur van de mens te vervolledigen.
Deze opvoeding moet uit twee delen bestaan. Ten eerste, een fysieke opvoeding,
die inhoudt dat de mens de (zinnelijke) natuur met natuur moet weerstaan: de
mens moet zich met zijn zinnelijke vermogens (zowel fysieke kracht als verstandelijke
kenvermogens) leren handhaven. Ten tweede, een morele opvoeding, waarin de
mens leert om de idee van geweld te weerstaan. In termen van de vorige tekst over
het verhevene: de mens moet opgeleid worden tot het grootse en dan tot het verhevene.
Er is dus een zinnelijk en een bovenzinnelijk luik aan de opvoeding, en in het esthetische
komen beide aspecten aan bod. Schiller pleit voor het cultiveren van het gevoel
voor het schone, én voor het opvoeden tot (en met) het gevoel voor het verhevene.
Paul Barone wijst erop dat het in beide gevallen gaat om een opleiden tot vrijheid,
maar dat die vrijheid op twee manieren wordt ingevuld.
Der doppelten Ästhetik des Schönen und Erhabenen entspricht also eine
doppelte ästhetische Erziehung. Sowohl das Schöne als auch das Erhabene
setzen den Menschen in Freiheit, aber die Art der Freiheit ist jeweils eine
andere: Die Freiheit, die das Schöne in uns bewirkt, ist die Harmonie von
Natur und Vernunft. Das Schöne hebt den einseitigen Zwang sowohl der
Natur als auch der Vernunft auf und stiftet einen versöhnenden Ausgleich
zwischen beiden. Die Freiheit, die das Erhabene erfahrbar macht, ist dagegen
die Unabhängigkeit der Vernunft von der Natur oder positiv ausgedrückt:
die Autonomie der Vernunft, d.h. die Selbstbestimmung und
Selbstgesetzgebung aus reiner Vernunft (Barone 2004:114-115).
Schiller vat kort samen wat het gevoel van het verhevene inhoudt. Enerzijds is er een
ervaring van pijn, omdat ofwel het bevattingsvermogen, ofwel de eigen kracht tekortschiet;
anderzijds is er behagen, omdat de indruk van zinnelijke oneindigheid (die
nooit meer dan een indruk kan zijn) altijd in het niet valt naast de absolute grootheid
in ons. De mens is in handen van de natuur, maar zijn wil is in zijn eigen handen.
Een deugdelijk man die in gelukkige omstandigheden leeft is een voorbeeld van het
schone: alles is in harmonie. Maar een deugdelijk man die in ongelukkige omstandigheden
volhardt in zijn deugdelijkheid is een voorbeeld van het verhevene. 114
In het spoor van Kant stelt Schiller dat het verhevene de mens zijn geestelijke bestemming
leert kennen. “Das Schöne macht sich bloβ verdient um den Menschen, das
Erhabene um den reinen Dämon in ihm” (Schiller 1963:52). Maar Kant was nooit
zo expliciet pedagogisch als Schiller. Schiller wil de mens tot dat besef opvoeden, en
ziet daarvoor in kunst de ideale leermeester. In Über die ästhetische Erziehung des
Menschen bediende hij zich voor zijn betoog over de opvoeding van de mens van een
verkorte en vereenvoudigde geschiedenis van de mensheid om tot een opvoedingsmodel
voor de individuele mens te komen. In “Über das Erhabene” maakt Schiller
de omgekeerde oefening. Via de eerste impulsen leert de mens een smaak ontwikkelen.
Gaandeweg leert hij die zinnelijke smaak toetsen aan waarheid en moraliteit, en