JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

204 HOOFDSTUK 4
Makkreel stelt: “Although the imagination is usually conceived as a mode of sensuous
apprehension, it is now claimed to also have the power of aesthetic comprehension.
Moreover, it is clearly revealed to be a function of judgment as well as a faculty of
sense and thus capable of establishing a measure for itself” (Makkreel 1984:304). Van
Hemert vertaalt die “apprehension” of apprehensio als “opvatting”, en “comprehension”
of comprehensio aesthetica als “zamenvatting” 54 : de “opvatting” – bijvoorbeeld
de numerieke reeks – kan oneindig doorlopen, maar de “zamenvatting van het veele
in eéne aanschouwing” kan de verbeeldingskracht tot aan haar grenzen brengen: de
apprehensio kan de verschillende onderdelen apart beschouwen, maar in de comprehensio
gaat het om het beeld van één object waarvan alle delen gelijktijdig aanwezig
zijn. “In aesthetic comprehension, the imagination unites a sequence of apprehended
representations in one intuition without the mediation of concepts of understanding”
(Makkreel 1984:306). Het absoluut grote kan niet voorgesteld worden met
behulp van het verstand, want het absoluut grote is een idee van de Rede (Van
Hemert 1798:172-173). 55
Die (bovenzinnelijke) ideeën zijn echter onbereikbaar voor de (zinnelijke) mens.
Door hun bovenzinnelijke status zijn ze echter wel een wet voor ons, en in die zin
verwant aan de morele plicht. 56 Het gevoel tekort te schieten tegenover een idee die
een wet is voor ons, noemt Kant respect of achting (Achtung). 57 Daarom is het gevoel
van het verhevene in de natuur tegelijkertijd ook een gevoel van respect voor de
hogere bestemming van de mens.
Het gevoel van het verhevene is dus een gevoel van onlust, ontstaande uit
de onëvenredigheid der verbeeldingkracht, in de aesthetische berekening
der grootheden, tot de berekening door de reden; en tegelijk een gevoel
van lust, welke verwekt wordt door de overëenstemming van even dit oordeel,
wegens die onëvenredigheid van het grootste zinnenlijk vermogen,
met redenideën, in zoo verre het streven daar na voor ons een wet is. Het
is naamlijk voor ons wet (der reden), en behoort tot onze bepaling, alles
wat de Natuur, als voorwerp der zinnen, groots voor ons heeft, in vergelijking
met ideën der reden, klein te achten; en alles wat het gevoel dezer
bovenzinnenlijken bepaling in ons gaande maakt, stemt met deze wet te
zamen (Van Hemert 1798:176). 58
De andere variant van het verhevene is het dynamisch verhevene. Het dynamisch verhevene
komt voort uit de confrontatie met een object waarvan meer kracht uitgaat
dan de mens (fysiek) aankan. 59 De angst voor de kracht die het zelf overstijgt maakt
echter plaats voor eerbied voor de Rede: in het licht van de bovenzinnelijkheid valt
elke natuurkracht in het niets.
Gelijk in het mathematisch verhevene de Natuur, als volstrekte grootheid,
in het aesthetisch oordeel beschouwd wordt; zoo wordt zij bij het dijnamisch
verhevene, aangemerkt als magt, maar die over ons geen geweld
heeft. Want magt noemen wij een vermogen, welk hindernissen te boven