JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

22 HOOFDSTUK 1
Boileau was in zijn eigen tijd bekend geworden als de auteur van scherpe satires
(Fumaroli 2001:141-142). Al behoorlijk snel had hij een grotere naam dan zijn
oudere broer Gilles, die hem in de Parijse literaire kringen geïntroduceerd had – om
het onderscheid duidelijk te maken werd Gilles Boileau genoemd en kreeg Nicolas
de bijnaam Despréaux. 58 In 1668 publiceerde hij zijn verzamelde satires. De volgende
zes jaar hield de satiricus Boileau zich opmerkelijk rustig: René Bray (1942:48)
ziet in deze periode een omslag in het denken van Boileau: hij ging zich concentreren
op ‘serieuzere’ genres, en publiceerde een aantal Épîtres. De climax daarvan was L’art
poétique, dat in 1674 verscheen. In dezelfde band, Œuvres Diverses, werd ook zijn vertaling
van Longinus’ traktaat opgenomen. 59 L’art poétique staat bekend om zijn rigide
wetmatigheden, terwijl het verhevene juist ontsnapt aan dergelijke regelneverij. In
wat volgt wil ik aantonen dat het contrast niet zo sterk is als het op het eerste gezicht
lijkt.
Boileau vertaalde Peri hupsous als Traité du Sublime, ou du merveilleux dans le discours,
traduit du grec de Longin. 60 Deze vertaling was om verschillende redenen cruciaal voor
de theorievorming rond het verhevene. In de eerste plaats maakte de Franse vertaling
de tekst beschikbaar voor een veel breder publiek dan tot dan toe het geval was
geweest. 61 Maar Boileau heeft in zijn vertaling bepaalde accenten gelegd, die aansloten
op zijn eigen poëticale opvattingen. Hij heeft daarmee Longinus niet ‘verraden’ 62 ,
maar hij heeft hem wel ingezet in zijn strijd tegen (onder anderen) Perrault. Eén van
die accenten is een eigen leven gaan leiden: in zijn voorwoord haalt Boileau een voorbeeld
van Longinus aan, het fiat lux-citaat. 63 Boileau werd op dit punt aangevallen
door Pierre-Daniel Huet, die stelde dat het citaat wel getuigde van eenvoud, maar
niet van het verhevene. Boileau echter zag geen tegenstelling tussen eenvoud en het
verhevene, wel integendeel. Om dat verband duidelijker te duiden zal ik nagaan hoe
die simplicité zich verhoudt tot le merveilleux dat Boileau in zijn titel al verbindt met
le sublime. 64 Dit is Boileaus voornaamste eigen bijdrage – naast het verspreiden van
Longinus’ traktaat. De nadruk op het eenvoudige, het natuurlijke, het ongecompliceerde
maakt het verhevene los van de traditionele verheven stijl uit de retorica en zal
van doorslaggevend belang blijken in de verdere ontwikkeling van het denken over
het verhevene.
1.2.2. Boileau, de vertaler
Jules Brody wijst erop dat Boileau niet de eerste was om Peri hupsous te vertalen. Er
waren al een paar Latijnse vertalingen (waarvan die van Gabriele De Pietra uit 1612
de belangrijkste was). Er was minstens één Italiaanse vertaling, maar dat manuscript
werd pas in 1736 gevonden. En er was de Engelse vertaling van John Hall uit 1652,
maar die was niet erg bekend (Brody 1958:11). 65 Het grote succes van Peri hupsous
volgt pas na Boileaus vertaling. Brody (1958:19) geeft aan dat de roem van Boileau
daar een zekere rol in gespeeld heeft, maar wellicht belangrijker is het feit dat Boileau
er niet voor terugschrikte de tekst naar zijn hand (en dat van zijn beoogde publiek)
te zetten. Hij erkent dit ook openlijk in zijn “Préface”: