JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

FIAT OBSCURITAS! 55
onderscheid kan op die spanning een ander licht werpen: het enthousiasme waarover
Dennis het heeft, ontstaat vanuit rationele reflectie.
Dennis veronachtzaamt echter het belang van de “Vulgar Passions” niet. Iedereen
kan immers geraakt worden door die “Vulgar Passions” en “a Poet writes to all”
(Dennis 1939, I:339). Iedereen moet tot het hogere doel opgeleid worden. Maar
enthousiasme wordt hoger gewaardeerd, omdat het dieper ingrijpt in het emotionele
leven van de lezer, en dus meer effect sorteert. 25 En opnieuw blijkt dat religie van
doorslaggevend belang is: “the strongest Enthusiastick Passions, that are justly and
reasonably rais’d, must be rais’d by religious Ideas, that is, by Ideas which either shew
the Attributes of the Divinity, or relate to his Worship” (Dennis 1939, I:339). Alles
wat bewondering wekt, of angst inboezemt, is bruikbaar. Maar niets wekt meer
bewondering, of boezemt meer angst, “perhaps the violentest of all the Passions”
(Dennis 1939, I:361), in dan religieuze onderwerpen. Dennis’ voornaamste voorbeeld
is Miltons Paradise Lost, want van alle angstaanjagende ideeën is die van een
vertoornde God de ergste. “There is no flying nor lying hid from the great universal
Monarch. He may deliver us from all other Terrors, but nothing can save and defend
us from him” (Dennis 1939, I:362). God overstijgt alle dingen en alle denken. Hij is
dus de voornaamste bron van het enthousiasme, dat zonder meer een positief gevoel
is want als goede christen kan de lezer zich veilig wanen voor Gods toorn die neerdaalt
op Lucifer en “no Passion is attended with greater Joy than Enthusiastick Terror,
which proceeds from our reflecting that we are out of Danger at the very time
that we see it before us” (Dennis 1939, I:361). Dennis besteedt opvallend veel aandacht
aan “Terror”. Angst zal in de latere invullingen van het verhevene een belangrijke
rol spelen, en daarom wordt Dennis aan het begin van die tradities geplaatst. 26
Dat de andere vormen van enthousiasme minder (of in de meeste gevallen zelfs geen)
aandacht krijgen, heeft echter vermoedelijk te maken met het feit dat The Grounds of
Criticism onafgewerkt is gebleven.
Zonder het fiat lux-motief expliciet aan te halen, houdt Dennis een opvallend pleidooi
voor simplicitas in de woorden van God: “God is to be introduced speaking simply”
(Dennis 1939, I:353). Het eigene aan enthousiasme is dat de mens zich tegenover
het goddelijke weet, en de kracht van de emotie is ontleend aan de ervaring van
overweldiging. God kan onmogelijk overweldigd worden door wat Hij zelf gecreëerd
heeft, en kan dus geen “Enthusiastick Passion” ervaren. Voor Hem is alles “Vulgar”
en dus gebruikt Hij ook geen verheven stijl. Hier blijkt dat voor Dennis de sterke
emotie uitgedrukt moet worden in een zeer bewogen taalgebruik.
God kan fiat lux niet anders dan eenvoudig gezegd hebben, want voor hem is het eenvoudig.
Als er een continuïteit verondersteld wordt tussen emotie en uitdrukking,
dan kan God enkel de eenvoudigste woorden gebruikt hebben. In 1721 publiceerde
Dennis een tekst getiteld Of Simplicity in Poetical Compositions (Dennis 1939, II:29-
40), een brief waarin hij zich afzette tegen al te veel appreciatie voor de volkse stijl
van ballades zoals Chevy Chase. Op het eerste gezicht lijkt deze tekst een aanval op
eenvoud in literaire teksten, maar Dennis maakt een strikt onderscheid tussen wie