JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

324 HOOFDSTUK 6
met “een moeilijk te temmen paard of een eigenzinnige slavin. Daarom dient de verbeelding
onder strenge controle van een externe instantie te staan” (Johannes
1992:188). 23 Die externe instantie is voor Bilderdijk het gevoel, en niet het verstand.
“Bij hem staat niet het verstand tegen de ‘lagere’ vermogens van verbeelding en gevoel
samen, maar is het gevoel absoluut superieur ten opzichte van verstand en verbeelding”
(Johannes 1992:188). Bilderdijk beschouwt de verbeelding als afhankelijk van
de zintuigen en het verstand, en die opvatting staat dichter bij achttiende-eeuwse
interpretaties van de verbeelding – door Johannes het standaardbetoog genoemd –
dan bij nieuwe ‘romantische’ invullingen, waarin aan de verbeelding een scheppende
kracht toegeschreven wordt.
Jan Oosterholt (1998:96-101) bespreekt Bilderdijk bij de idealisten, samen met figuren
als een Kinker en een Van Hemert, ondanks de fundamentele verschillen, die in
de verdere bespreking ook naar voren zullen komen. In Oosterholts typologie kan het
metafysisch grondpatroon dat de Romantiek volgens De Deugd kenmerkte, gecombineerd
worden met het achttiende-eeuwse (niet-romantische) standaardbetoog over de
verbeelding van G.J. Johannes. Oosterholt heeft op die manier de moeilijke klip van
het romantische gehalte van Willem Bilderdijk als denker en dichter omzeild.
Belangrijker nog is dat hij met zijn driedeling meer recht doet aan de specifiek Nederlandse
poëtica’s van de periode rond 1800 dan met algemene termen als ‘Romantiek’
en classicisme mogelijk is. Oosterholts visie sluit aan op die van Wim van den Berg,
die ik graag onderschrijf:
De romantiek is niet, heeft geen onafhankelijke status, maar is het produkt
van een construerende beschouwer die bepaalde literaire verschijnselen
selecteert en interpreteert en op grond van zijn keuzes en bevindingen daar
het etiket romantisch aan hecht. Een begrip als romantiek is een mentale
constructie, bezit op grond daarvan een conceptuele status en dient, met
een variatie op Teesing, beschouwd te worden als een conceptus cum fundamento
in interpretatione de aliqua re, een concept dat zijn grondslag
vindt in de interpretatie van geselecteerde literaire verschijnselen (Van den
Berg 1990:80).
‘De’ Romantiek bestaat niet: de term wordt verschillend ingevuld door verschillende
lezers (van vaak ook nog verschillende teksten). Dat maakt van de discussie evenwel
geen non-discussie, maar wel één die vaak verzandt in terminologische kwesties, die
weinig bijdragen aan een dieper inzicht in de literaire tekst. Oosterholt heeft de zwaar
beladen term ‘Romantiek’ vermeden, maar er met ‘idealisme’ een andere voor in de
plaats gezet: zo komt Bilderdijk immers in dezelfde groep als Kinker en Van Hemert
terecht. Uit de bespreking van Bilderdijks tekst over het verhevene zal blijken dat hij,
op dat vlak tenminste, veraf stond van beide kantianen.