JUIGCHEN IN DEN ADEL DER MENSCHLIJKE NATUUR

308 HOOFDSTUK 5
eenige onderstelling is, volgens welke wij, zonder tegenstrijdigheid, het
schoone als voorwerp van een algemeen welgevallen ons kunnen voorstellen;
zonder het echter onder een begrip of regel op te nemen. En
(b) Dat wij, door de ondervinding (hetwelk op zich zelve echter niets
bewijzen zou), in al hetgeen wij voor ons, dat is, naar onzen smaak, schoon
vinden, altijd zulk eene vlugtig zweemende gelijkvormigheid ontdekken,
welke ons in hetgeen wij schoon noemen aantrekt; terwijl deze gedaantelijke
overeenkomst, analogie of gelijkvormigheid geen streng genomen
gelijkheid in vorm is, maar slechts zoo verre kan aangenomen en dus
genoemd worden, als er gelijkheid tusschen twee ongelijkslachtige voorstellingen
bestaan kan (Kinker 1826:329).
De harmonie is een analogie met de eenheid. Omdat de mens altijd zinnelijk is, kan
hij die eenheid niet bereiken, maar in schone kunst wordt het zinnelijke met het
bovenzinnelijke verzoend. De harmonie die erin afgebeeld wordt is een afspiegeling
van de vereniging van beide rijken. De onoverbrugbaarheid van de kloof is vervangen
door een onvatbaarheid, maar onvatbaar betekent niet onbestaande, want in het
schone is ze “zweemend” aanwezig. 42
Waardoor wij het ons dan ook verstaanbaar maken kunnen, waarom dit
aantrekkelijke van het schoone, verhevene enz. (als zoo vele soorten van het
schoone) zoo veel te sterker is, als deze gelijkvormigheid vlugtiger, raadselachtiger
is, en door het eigenlijke begrip, dat het afschetst, minder opgevat
kan worden; gelijk b.v., in het wonderbare, en het meer mystische dan allegorische
onzer voorstellingen (Kinker 1826:329).
In deze theorie kan het verhevene moeilijk nog dezelfde prominente rol spelen die
het in Kants Kritik der Urteilskraft had. Daarin is de ervaring van het verhevene
immers de grenservaring waarbij de mens zich tegelijkertijd bewust is van zijn nietigheid
tegenover zinnelijke krachten en van zijn deel-zijn van het bovenzinnelijke. In
de ervaring van het verhevene staart de mens in die diepe kloof tussen beide rijken,
en het enige wat hem weerhoudt om zichzelf er in te verliezen, is het besef dat zijn
bestemming aan de overkant, in het bovenzinnelijke ligt. Volgens Kinker kan kunst
de mens leren dat die kloof er alleen maar is voor zijn verstandelijke vermogens. Hij
vermeldt in “Iets over het schoone” het verhevene enkel nog terloops als één van de
“soorten van het schone” (Kinker 1826:329). Zijn visie op het verhevene lijkt eerder
in het verlengde te liggen van de burkeaanse ervaring van delightful horror, op een
manier die vergelijkbaar is met – opnieuw – die van Schiller. Terwijl voor Kant de
angst een reëel onderdeel uitmaakt van de ervaring van het verhevene, moeten angst
en lijden voor Schiller afgebeeld maar niet ervaren worden. Het verhevene komt op
die manier enkel in functie te staan van de ervaring van het ideale schone. Kinker lijkt
die overtuiging te volgen, maar hij noemt het ideale schone kortweg het schone,
omdat deze ervaring volgens hem in de zinnelijke werkelijkheid kan voorkomen. In
essentie gaat het ook voor Kinker om een confrontatie van de mens met de tweeslachtigheid
van zijn kennis, maar die tweeslachtigheid wordt in het schone overstegen.